Дене шынықтыру | КАРАТЭНЫҢ ТАРИХЫ

КАРАТЭНЫҢ ТАРИХЫ
Каратэ тарихының тамыры жекпе-жек өнерінің жүйесі ретінде тереңде жатыр. Ұрыс өнерінің жетекші эксперттері қоян-қолтық ұрыс жүйесінің отанын ежелгі Үндістан деп есептейді. Б.д.д шамамен VI-ғасырда Будда монахы қалың сақалды бодхидхарма (жапонша Да Мо) « Сақалды варвар» Қытайға келеді. Ұзақ уақыт ел аралағаннан кейін Хенань провинциясындағы Шаолинь монастырына тоқтайды, онда ол әрбір тірі жанның кеудесінде Будда табиғатының оянуы туралы өзінің білімін үйретеді. Бодхидхарма Будда әрбір адамда, кез-келген затта болады. Оны тек өмірге ояту керек деп тұжырымдайды. Бірақ монахтар негізінен сутра мен киелі кітапты оқуға жүгінді, шындықтан әрі кете берді және жаңа білімге ұмтылмады. Ары қарай аңызда Бодхидхарманың 9 жыл бойы қабырғамен ойласып және өзін-өзі жетілдіру үстінде үңгірде өмір сүргендігі баяндалады. Да Мо ұзақ уақыт қимылсыз отырғаннан қозғалу қабілетінен айырылады, бірақ ол кешенді дене жаттығуларын жасай отырып, жоғалтқанын қалпына келтіреді.
Да Мо монахтардың денсаулығының әлсіздігінен көп сағатты медитацияларға шыдай алмайтындығын байқады, содан кейін «ар хат қолдарының 18 қимылы» атты психофизикалық жаттығулар жүйесін енгізуді шешті (архат – Оңтүстік Үндістандағы Будда пантеонының жартылай бұты). Кешен әдісі монархтардың күші мен рухын ұзақ діни лауазымдарда сутра оқу кезінде және рухани-медитациялық тәжірибе дене жаттығуларымен ауысып жатқанды, сондай-ақ аспан астында жолында сенімді қорғаныс құралымен қызмет етуі қатаюға бейімделді.
Бодхидхарма бүгінгі күнге жеткен әйгілі қоян-қолтық ұрыс өнері у-шу жүйесін жасаушы болып саналады. Кейінірек XI-ғасырда: жылан, айдахар, тырна, бағылан және жолбарыс.
Бодхидхарманың Үндістаннан Қытайға әкелен тәсілінің түрлері «Шаолинь кэмпосы» атымен таралды және бірте-бірте қытайшаға айналды.
Монах жекпе-жекшілері туралы сөз Шаолинь монастырынан бүкіл аспан астына аты шыға бастады, артынша сол жерге басқа жақтардан монахтар келе бастады.
Шаруалар соғысы және азаматтық бүлік кезінде Бодхидхарма орт үстікте қаза болады, ал тірі қалған бірнеше «Бес Баба» Фукиен провинциясында қайта құрылған Оңтүстік Шаолиньге кетеді.
Осылайша «Шаолинь кэмпосы» ұрыс өнері Империя төріне шығады және ешқандай да құпиялылығын қалдырмады.
Осылайша екі бағыт дүниеге келді. Біріншісі «Тэ» деп аталады, оның жергілікті аристократтар мен қалалықтар тәжірибеледі. Екіншісінің алғашқыда ешқандай да аты болмады. Тек уақыт өте келе оған «кобудо» деен ат берілді, оны шаруалар мен балықшылар тәжірибеледі.
XX ғасырға дейін Окинавада каратэ сөзі екі иероглиыпен жазылатын: кара сөзінің баламасы «Тян династиясын» басқаруы кезіндегі «Қытай» мағынасын білдіреді, бірақ кейде «Ұлы Қытай» және тэ – «қол» түсінігін беруде кең мағынада да қолданады.
XIXғасырдың 30 жылдарының басында Сакуаваның шәкірті Сокон Мацумура Серідзи-Ри Гокону каратэ мектебін құрды. Бұл мектеп кейіннен пайда болған Окинавалық стильдер мен мектептердің негізгі өзегі пайда болды.
Мемлекеттік мекемелерде каратэні ашық түрде оқытатын ұстаз, ескі Окинава стилі Сюри-тэ Ясуцуне Итосу болды. Ғажайып техник, жекпе-жекші және тамаша ұстаз Окинаватэның Окинавадағы бастауыш мектебінің оқу бағдарламасына 1900/1 оқу жылынан бастап енгізілді. Ежелгі Окинавалық қоян-қолтық ұрыс мектебін негізгі екі топқа: «Сэрин-рю» және «Серэй-рю» бөлу жалпығабірдей қабылданған.
50 жылдардың соңына қарай каратэ-до біржолата бекітілді, ал 60 жылдаран бастап бүкілдүние жүзіне кең түрде тәжірибеленді.
Эйгілі стильдерден басқа келесі стильдер, мектептер, бағыттар да бар: Сето-кай, Сюко-кай, Санкю-кай, Сериндзю-рю Кэнко-кай каратэ-до, Кекусинкай, Сенки-кайб Сэйсин-кай, Хаяси-ха, Тани-ха және т.б.
Жапондық каратэ ассоциациясы 1955 жылы неізінде, оның құрметті президенті Г.Фунакоси болды. 1957 жылы өткізілген каратэнің бүкілжапондық чемпионатынын бастап осы ежелгі ұрыс өнерінің жаңа спорттық өмірі басталады.
Каратэның танымалдылығының өсуімен байланысты әр алуан стильдердің бірігу әрекеті және каратэның олимпиядалық мойындауға қол жеткізу үшн күрес басталды.
1965 жылы каратэнің Еуропалық Одағы құрылды (EKU). Президенті болып Жак Делькур (Франция) сайланады. 1966 жылдан бастап каратэден Еуропа чемпионаты жыл сйын өткізіледі.
1969 жылы Ж.Делькур және жапон миллиардері сол кезде каратэның жапондық федерациясын басқарған Сасагава 1970 жылы Токиода боған каратэден 1 элемдік чемпионатын өткізу туралы келісім-шартқа қол қояды.
Осы чемпионатта 33 елдің өкілдерінің конгресі каратэны ұйымдастырудың дүниежүзілік одағын (WVKO) құру туралы шешімді қабылдайды. Қазіргі уақытта WVKO дүниежүзілік каратэ федерациясы WKF болып қайта құрылды.
1976 жылы WVKO құрамынан Сетокан стилинің әйгілі шебері өзінің дәстүрлі жеке каратэ ұйымын (ITKF) құрған Нишияма Хидэтаки шықты және олимпиядалық ойындарда каратэны жеке өзін ұсыеу құқық үшін күресті бастады. Бұл шебердің беделі мен әсері жоғары болғаны сонша дүниежүзілік каратэекі лагерьге бөлінді. Халықаралық Олимпиядалық комитет каратэны мойындауды екі ұйымның бірігуі шартымен қойды. Нишияма мен Делькур арасындағы келісімге келу 20 жылдан астам уақытқа созылды.
1998 жылы желтоқсанда EKF және WKF президенті Антонио Эспинос (Испания) сайланғаннан кейін Халықаралық олимпиядалық комитет WKF-ты мойындады, каратэ 2004 жылы Афиныда өтетін Олимп ойындары бағдарламасына енгізілген.
Каратэден жарыс ерлер мен әйелдер арасында екі негізгі бөлім бойынша өткілген:
1. Кумитэ – спортшылардың негізгі тәртіппен соққы беруде жіберілетін байланыс сатысын анықтайтын жекпе-жегі. Спортшылар бірнеше салмақ категориясында жеке және командамен сайысқан. Жеңімпаз жинаған ұпайлары бойынша анықталады.
2. Ката (жапонша «форма») – дәстүрлі каратэ тәсілдерінің техникалық кешені, олардың орындалуы тұрақты критерилермен бағаланады. Жеңімпаз орындалу формасы мен сапасына қарай анықталады. Сайыс жеке және командалық түрде өткізіледі.



КАРАТЭНЫҢ БАСТЫ ӘДІСТЕРІ
Каратэ өнері жүздеген жылдардан бері қалыптасып келе жатыр. Бұл өнердің де аздаған қателіктері де бар. Бұл өнерді игеру үшін қиын және ұзақ уақыт кетті.
Каратэ – бұл өте қатаң метод. Каратэн өнерін игеру үшін қатаң тәртіп және табандылық қажет. Қиын физикалық жаттығуларға әркім төзе бермейді. Физикалық жаттығулар арқылы адамның денсаулығы да нығая түседі.
Каратэмен айналысатын киелі ө жаттығу залы (доджо). Жаттығу залына кірерде барлық проблемаларды және ұайым-қайғыны ұмыту керек. Барлық ықылас-ынтамен жаттығуға кірісу керек. Залдан тек қана мұғалімнің рұқсатымен шығу керек. Мұғалім каратэ әдістерін түсіндіріп жатқан кезде, оқушылардың барлық ой-ықылыстары мұғалімде болуы тиіс. Оқушыда каратэ өнерін үйренуден басқа ешқандай ой болмауы керек.
Мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынас этикетке сай болуы керек. Эрбір жаттығу бас ию арқылы басталады және аяқталады.
Оқушылар басты айла-әдісті үйрену үшін екі ай уақыт беріледі. Бұл уақытта оларды толық үреніп шығу мүмкін емес. Оқушылар күнбе-күн жаттығу жасап тұруы керек, және барлық ынта-ықылыстарын жаттығуға жұмсауы керек.
Еер жаттығу дұрыс жасалмаса және жүргізілмесе онда көздеген мақсатқа жету мүмкін емес. Каратэ сабақтары ғылымдық салада және физикалық, физиологиялық әдістерге сай болуы керек. Каратэ сабақтарын оқушы бастапқы кезде қалай түсінсе, ары қарай іс жүзінде де солай орындайды.
Каратэ өнерінде оқушы өзін-өзі басқара білуі және күш-жігерін игере алуы шарт. Караты өнерінде мына басты қағидаларды ескеру керек:
• Ауырлық тепе-теңдік
• Күш, жылдамдық, концентрациясы
• Ритм
• Тыныс алу
• Ес және еркіндік
• Арақашықтық соққы кезінде берілген сәт



ТҰРЫСТАР
Алқашқы деректерге сүйенсек, Қытайда «Бу» сөзi екi мағына
- қадам және тұрысты бiлдiретiнін білугс болады. Расында да тәжiрибелi спорт шеберi қарапайым адамдар үшня түсiнiксiз шапшаңдықпен бiр тұрьтстан екiншiсiне “қадам жасайды”.
Бiз өмiрiмiзде бiр ғана тұрыс — 60—70 см. Тең қадамды бiлемiз, сол себептi де қозғалғанда кез-келген калыпсыз жағдайда өте икемсiз каратэның негiзгi дұрыс, тиімдi техникасы құруда алғашқы дәрежелi маңыздылылығын дене мен аяқ атқарады. Дене нығыз болу керек, сонымен бiрге тез қимылдау керек. Сондықтан ауырлық нүктесiнiң тез ауысуып жасайтын саусақтардың, сирақтардың тiзенiң серпiмділiгi, сондай-ақ санның бұрылуы арқылы табан әрі аяққа салмақ түсiредi. Дененi түзу қалыпта ұстау керек, омыртқа бастан аяққа дейiн түзу болады. Табан арқылы жасалған параллелограм арқылы өтетiн бiр тiк түзуде бас пен ауырлық нүктесi де болу керек.
Кеуде бұрылған иықпен жазылу керек, бұл диафрагманы босатады және тыныс алуды жеңiлдетедi.
Ішiн салдардың ортасына келтiрiп, (аз ғана куш жұмсаған iш бұлшықеттерiмен) және ауырлық нуктесiн темендету үшiн төменге қарай сьығымдау керек. Тыныс алу iштен басталады.
Бет босаңсыған күйде болады, ауыз жиырылуы керек. Сiлекей секрециясын жеңiлдету үшiн, көмейдiң кұрғап қалмауын сақтап қалу үшiн тiл жоғары таңдайға жанасу керек. Бұлшықеттердi босаңсыту қажет. Iшкi құат ки басты түрде ауырлық орталығына көңiл аудару керек. Тыныс алу - ки кезi ретiнде терең, түзу болып, кеуденiң жоғарғы бөлігінен емес, іш пен диафрагма аркылы етедi.
Тұрыстар “шабуылдайтын” және “қорғанатын” болып бөлiнедi, бұлар тұтас қозгалмалы жүйелiлiкке байланысады. Қозғалысқа үлкен потенцяалды тұрыстар болады және айланы шектейтiн жағдайдағы жұмысқа арналған тұрыстар болады.
Ең бастысын бiлген жөн: “тұрыс” түсiнiгi уақьтқа катысты, егер геометриялы параметрлердi алатын болсақ, мысалы, “шабуылдайтын” тұрыс тек соққы беруде қолдалылады. Содан кейiн не “қорғаныс” түрiне, не басқа қимылға ауысады, не алдыңғы қалпына келедi.
Әр түрлi тұрыстарды бiрiктiретiн басты нәрсе - бұл тұрақтылық, кез-келген жағдайда баланстың сақталуы, турысты мезетiнде таңдау және қолдану, бiрдей калыптасатын жағдайлардың түсiнiгi, ең акырында орындалатын тәсiлге дене бұлшықеттерi арқылы жоғары күштi жұмсау мен калыптастыруға жағдай жасайды.
Еркiн спарринг үшін екі тұрыстың біреуін таңдау мектептен,
спортшының дара ерекшелiктерінен: оның кушінен, спаррингте
қозғалу жыллдамдығынан, ұрысты жүргiзу әдiсiне байланысты.
Бiз үйренiп және iске асыру үшiн келесi тұрыстарды
усынамыз:
Тәйджи-дати (1 сурет. Т бейнелi турыс)
Табаңдар “Т” әрпінің қалпына орналасады (артқы табан
бiршама iшке қарай бұрылады). Олардың арасы 30 см. Бүкіл
дененің салмағы екi аяққа бөлiнедi.
Ренодзи-дати (2 сурет. L — бейнелi тұрыс)
Табандар “Е” ерпiнiң қалпында орналасады, алдыңғы
табанның орта сызығымен фронттен артқа жүргiзiлген сызық
артқы аяқты окшесiнің артқы белiгінің жанымен өтедi.
Ддзеiасуцу-даэли (3 сурет. Алдыңғы тұрыс немесе
“садақ пен оқ” тәрiздi тұрыс)
Фронтальды бағытта тұрыстың, енi шамамен иық пен санның еніне сйкес болады. Бүкiл дене былайша бөлінедi: 60— 70% алдыңғы аяққа және 30—40% артқы аяққа. Артқы аяқ аз ғана бүгiледi әрi 45% бұрышта шабұыл сызығына сыртқа қарай жазылады.
Арқаны тұзу, ал дененiң жоғарғы бөлiгiн жерге перпендикуляр ұстау керек. Кеуденi алға қарай түзу жазады немесе ханмига (жартылай фронтальды бағыт) тұру керек. Мұндай жағдайда сан мен иықты 45 градус бұрышта фронтта ұстау керек, тек алға қарай қарау керек. Тұрыс блоктауда және алдындағы шабуылға тиiмдi.
Кокуцу-дати (артқы тұрыс)
Екi аяқтың өкшесi шамамен бiр сызықтың бойында тұрады, дененің салмағы артқы аяққа ауысады (60 - 70%). Бұл қорғаныс тұрысы деп есептеледi. Санның негiзгi қалпы — ханми.


Фудо-дати немесе Сочин-дати (4 сурет. Түбiрлi тұрыс)
Классикалық ұрыс тұрысы, Киба-дачи мен Дзентуцу-дачи арасындағы аралықтағы қалып. Екі аяқ та бүгiледi, табан 45 градус бұрышқа иiледi, корпус жартылай жазылады.
Тұрыс мықты шабуылды блоктау үшiн және шапшаң қарсы шабуылды жүргiзуде тиiмдi болып табылады.


Неко-аши-дати (5 сурет. “Мысықтарша” тұрыс)
Кез-келген басқа тез қимылға ауысуды немесе қимылдың бағытын ауыстыруды жасайтын ауыспалы тұрыс.
Аяқтың табаны 45 градус бұрышта болады. Алдыңғы аяқ бiр табанның аралығындағы артқы өкшемен бiр сытзықты бойында. Артқы аяқ дененiң 80—90% салмағын көтереді. Екiншiсi алдыңғы аяқтың ұшымен өкшесi жерден кетерiлген 10—20 % көтередi.
Хангецу-дати (6 сурет. “Жарты ай” тұрьтсы)
Дзенкуцу-дачи мен санчин-дачи арасындағы тұрыс. Табанньң қалпы Дзенкуцу-дачидегi сияқты, бiрақ табандардың аралығы қысқарақ. Тiземен iшке қарай иiлу әдiсi Санчи-дачимен ұқсас. Бұл тұрыс шабуыл үшiн де, қорғаныс үшiн де қажет.

Санчин-дати (7 сурет. “Құмсағат” тұрысы)
Дененің жұмыс iстеу принципi Хангецумен бiрдей, бiрақ тұрыс негiзi едәуiр төмен, табан иыктың енiне тең болып жазылады, дененiң салмағы екi табанға балама түрде үлестiрiлген. Тiзе шамамен 45 градусқа бүгiледi, табанның басы мен тiзе iшке қарай иiледi. Окинаваның барлық стилi тыныс катасы Санчиндi үйренедi, мұнда аттас тұрыс — негiзгi.
Жарысқа дербес вариант ретiнде “спорттык тұрыс” қолданылады. “Спорттық тұрыста” дененің салмағы екі аяққа теңдей түседi, аяқтың өкшесi
деннен аз ғана көтерiледi, негiзгi салмақ саусақтардың ұшына түседi. Алдыңғы табан тiзе шаты жауып тұратындай орналасады. Тұрыстың енi — иықтың енiмен, тұрыстың ұзындығы — жекпе-жек барысында теңеседi.
Бiз усынған кез-келген тұрыс шабуыл ретiнде де қорғаныс ретінде де қолданылады. Тұрыстардың қорғаныс және шабұылға бөлiнуi шартты және ауырлық нүктесiнiң жағдайымен байланысқан. Көптеген тұрыстарда ауырлық нүктесiнiн қозғалуынан қорғанудан шабуылға немесе керiсiнше ауысуға болады.
Кез-келген тұрыс еркiн спаррингге қозгалмалы, яғни жекпе-жек барысында туындаған жағдайға байланысты өзгерiп отырады және басқасына ауысуы сирек кездеспейдi.
Тәжiрибелi спорт шеберлерi карсыластардың күшi тең болғанда екеуінің тұрыстың көп түрін, сонымен бiрге шабуыл және қарсы шабуыл қимылдарына сейкес тұрьтстың бiреуiнен екіншiсiне ауысуды бiлетiнi жеңедi деп есептеледi.
Мiне сондықтан әр түрлi тұрысты (ереженi) мұқият үйрену және олардың қозғалуы, бiрiнен екiншісіне ауысу еркiн спарринг үшiн өте маңызды.
Нiегiзгi тұрыстардың жаттығу әдiсi:
Бір тұрыста ұзақ уақыт (бiрнеше Секундтан бiрнеше минутқа дейiн) оның геометриясын өзгертпей тұру.
— Дененiң күш жұмсауының изометриялық алмасуы мен өзгертпей толық босаңсуы. Куш жұмсау уакыты 6 секундтан аспауы керек.
— Бiр турысты кабылдау, содан кейiн ( “қадамдау” ) осымен (байланысқан тұрыска ауысу, ал егер бiр орында болса, отнда табады көтермей санның айналуы.
— Дененiң барлық бөлiгi қимылды бiр уақытта бастап және аяқтау керек. Аяқтың өкшелерi қимылдың кез-келген нүктесiнде шабуылдау үшiн еденде тайғанайды.
— Тұрысты үйренуде қорғаныс пен шабуылдьң осы тұрысты орындау ыңғайлы болатын тәсiлдерiн үйренген жөн. ....