Модификациялық өзгергіштік. Белгілердің өзгеруіндегі вариациялық қатарлар. Биология, 10 сынып, дидактикалық материал.

№1 мысал

Теңіз деңгейінен биіктікте тұрған адамның эритроциттердің саны әртүрлі болып түзіледі: теңіз деңгейінде тұрған адамдардың қанында олар екі есе аз болады, ал таулы жерлерде тұратын адамдардың қанында олар көп болады.Эритроциттердің саны теңіз деңгейінің көтерілуіне сәйкес өседі. Эритроциттердің негізгі қызметі: оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпалардан өкпеге тасымалдану екенін еске түсіру арқылы бұл құбылысты жеңіл түсіндіруге болады. Биіктіктің теңіз деңгейінен көтерілуі атмосферадағы оттегі концентрациясының төмендеуіне әкеледі және мұның ұлпаларда жетіспеуіне әкеліп соғады. Сондықтан адамдар мен жануарларда эритроцитер санының өзгеруі әртүрлі биіктікке байланысты.

Бұл реация қайтымды: теңіз деңгейінде орналасқанда қандағы эритроциттер саны төмендейді.

Сұрақтарға жауап беріңдер:

• Сипатталған өзгерістердің себебі неде?
• Өзгерістердің қозғалысында генотип өзгере ме?
• Екі индивидумның бір-бірінен айырмашылық өзгерістерін сипаттаңыз.
• Бұл сипаттамалар қалыпты деп ойлайсыз ба?

 №2 мысал

 Тау қоянның арқасындағы жүнін қырқып, оны суық жерге қояды. Мұндай жағдайда суық температурада ашық жерінде қарра дақ пайда болады (қара пигментті шаш).

 Сұрақтарға жауап беріңдер:

 1.Сипатталған өзгерістердің себебі неде?

 2.Өзгерістердің қозғалысында генотип өзгере ме?

 3.Екі индивидумның бір-бірінен айырмашылық өзгерістерін сипаттаңыз.

 4.Бұл сипаттамалар қалыпты деп ойлайсыз ба?Ответьте на вопросы:

 №3 мысал

 Су астындағы жебежапырақты өсімдіктерде лента тәрізді жапырақтар түзіледі. Өсімдік су бетіне дейін көтерілгенде су бетіндегі жапырақтары жүзе түзіледі. Әрі қарай өсу жолында ауа жапырақтары түзіледі және ұшы жебе тәрізід болады. Бұл этапта өсімдіктер гүлдейді. Жапырақтың пішініндегі бұл айырмашылықтар олардың жарықтандыру деңгейімен анықталады.

 Сұрақтарға жауап беріңдер:

 1.Сипатталған өзгерістердің себебі неде?

 2.Өзгерістердің қозғалысында генотип өзгере ме?

 3.Екі индивидумның бір-бірінен айырмашылық өзгерістерін сипаттаңыз.

 4.Бұл сипаттамалар қалыпты деп ойлайсыз ба?

 №4 мысал

 Қыста тундрадағы ақ түлкі жазда қоңыр –қара түске айналады. Мұндай өзгеріс кеміргіштерде де болады, мысалы леммингіде. Тиындер жазда сары, ал қыста ашық қоңыр түске айналады.

 Сұрақтарға жауап беріңдер:

 1.Сипатталған өзгерістердің себебі неде?

 2.Өзгерістердің қозғалысында генотип өзгере ме?

 3.Екі индивидумның бір-бірінен айырмашылық өзгерістерін сипаттаңыз.

 4.Бұл сипаттамалар қалыпты деп ойлайсыз ба?

 №5 мысал

  1895жылы француз ботанигі Г. Боннье тәжірибе жасады. Ол бақбақты екіге бөліп әртүрлі жағдайда өсірді: жазық жерде және биік таулы аймақта. Бірінші жағдайда өсімдіктің биіктігі қалыпты, ал екінші жағдайда ергежейлі (карлик) болды.

Сұрақтарға жауап беріңдер:

• Сипатталған өзгерістердің себебі неде?
• Өзгерістердің қозғалысында генотип өзгере ме?
• Екі индивидумның бір-бірінен айырмашылық өзгерістерін сипаттаңыз.
• Бұл сипаттамалар қалыпты деп ойлайсыз ба?

 Рефлексия :

• Бүгінгі алған ақпаратты өмірде қалай қолдануға болады?

• Сіздің тарапыныздан бүгінгі сабақта (жұпта, топта) қандай қолдау көрсетілді?

• Бүгінгі сабақта алған ақпаратты неше пайызға игердім деп ойлайсыз? .....%

Себебі: ...

 Рефлексия :

• Бүгінгі алған ақпаратты өмірде қалай қолдануға болады?

• Сіздің тарапыныздан бүгінгі сабақта (жұпта, топта) қандай қолдау көрсетілді?

• Бүгінгі сабақта алған ақпаратты неше пайызға игердім деп ойлайсыз? .....%

Себебі: ...

 Рефлексия :

• Бүгінгі алған ақпаратты өмірде қалай қолдануға болады?

• Сіздің тарапыныздан бүгінгі сабақта (жұпта, топта) қандай қолдау көрсетілді?

• Бүгінгі сабақта алған ақпаратты неше пайызға игердім деп ойлайсыз? .....%

Себебі: ...