Обыр жасушаларының түзілуі. Биология, 10 сынып, презентация.

Сабақтың тақырыбы:

Обыр жасушаларының түзілуі

Қызылорда қаласы ХББ Назарбаев Зияткерлік мектебі

Жасушалардың бақыланбайтын бөлінуі обырдың түзілуіне қалай әкелетінін түсіндіру

Сабақтың мақсаты:

Жетістік критерийі

Обыр жасушалары дегеннің не екенін біледі және бұл процестің мутация әсерінен болатындығын сипаттайды. Обыр жасушаларының түзілуіне әсер ететін факторларды анықтай алады

Метостаз, провирус, ретровирус ұғымдарын түсіндіреді және оның ісік жасушаларының түзілуіне әсерін сипаттай алады

Пәнге қатысты лексика мен терминология:

Топтық тапсырма

1-топ: G)(f) Жасушалық циклды сызба түрінде бейнелеп, түсіндіру;

2-топ: (W) Циклдың негізгі кезеңіндегі «бақылау нүктелері» деген не?, Бақылау нүктелерінің қызметі

3-топ: (W)/(G)Теріс (ауытқушылық орын алған) жасушалық циклды көрсету; Бақылау нүктелері ауытқыған кезде не болады

Жасушаның бөлінуі үшін келесі жағдайлар орын алуы қажет:

- (ДНК) –геномының екі еселенуі S (синтетикалық кезең);

-(M фазасы)- митоз кезінде геномның екі еселеніп жинақталуы .

M және S фазалары G1 (от англ. gap – аралық) - пресинтетикалық, ал S и M - G2 – постсинтетикалық фазалар орналасқан.

Пресинтетикалық немесе Синтез алдындағы кезең (G1) бұл кезеңде жасушаның бөлінуіне қажетті әр түрлі заттар: нуклеотидтер, аминқышқылдары, ферменттер, АТФ молекуласы және т.б. заттар күшті қарқынмен жинақталады. Жасушаның ДНҚ синтезіне дайындық кезеңі, қарқынды жасушалық метобализм, жасушаның өсуі. (2-3 сағат – бірнеше тәулік)

Синтетикалық немесе Синтез кезеңі (S) бұл кезеңде ДНҚ молекуласы синтезделіп, олардың саны екі есе артады немесе ДНҚ репликациясы гистоннның синтезделуіжүреді , әрбір хромасома екі хроматидке айналады. Жасушада гомологиялық хромосомалардың саны – 4n, әр қайсысында 2 -2 ден болады. (6-10 сағат)

Постсинтетикалық немесе Синтезден кейінгі кезең (G2) жасушадағы синтездің қарқынды үдерісі энергия жинақталады да ол энергия митоз процесіне жұмсалады. Нәруыз синтезі, бөліну шүйкесі түзіле бастайды. (2-5 сағат)

G0 - фазасы

G0 –жасушалар тыныштық күйінде болып, дифференцияцияланады. Қайтымды фаза болып табылады.

Бақылау нүктесі (рестрикция)

Бақылау нүктесі

S

G2

G1

M

G1 – сатысының аяқталуынан кейін жасуша реттелудің автономды жүйесіне көшеді. Барлық физиологиялық бөгелулер мен циклдің тоқтауы G1 фазасында болады. Жасушалық құрылымның кез-келген зақымы циклді тоқтатуы немесе оған зиян келтіруі мүмкін. Жасуша циклінің сыни нүктесі G1 фазасының соңындағы бақылау (шектеу) нүктесі болып табылады. Бұл жерде клетка S сатысына бару немесе тыныштық жағдайына өту туралы шешім қабылдайды. Пролиферативті потенциалды тұтынып қойған жасуша G1-де шектеу нүктесінен өту қабілетін жоғалтуына байланысты тоқтайды.

Обыр жасушасының ерекшелігі

Ісік, тін өсіндісі, бластомаБластома (tumoz)

Ісік дегеніміз- өзінің қалыпты пішіні мен қызметін жойған, организмнің түрі өзгерген клеткаларынан құралған тіндердің патологиялық жайылып өсуі

Бейнефильм

https://www.youtube.com/watch?v=46Xh7OFkkCE

(I)Жұптық тапсырма

1.Ісікті тудыруы мүмкін факторлардың тізімін құрыңыздар.

2.(G)(f) өз идеяларын салыстыру және өздерінің тізімін толықтыру үшін топта талдау.

Ісікке пайда болуына әсер ететін факторлар

Ісік жасушалары ісікке шалдықтырған себептер тоқтаса да өсе береді. Көпшілік жағдайда ісік кәрі адамдарда пайда болатыны белгілі. Себебі адамның жасы ұлғайған сайын, оның иммундық жүйесінің жұмысы төмендеп, қауіпті ауруларға қарсы тұра алмайды. Көптеген онколог ғалымдар ісік аурулары өзінің өсу жолында екі сатыдан өтетінін дәлелдейді.

Біріншісінде, канцерогендік заттардың әсерінен таза жасуша ісік жасушасына ауыса бастайды, бірақ ол белсенділік көрсетпей тыныш жатады.

Екіншісінде, нағыз ісік түйіні пайда болып, ол өніп-өсе бастайды. Бұл екі сатының әрқайсысы организммен екі жақты қарым-қатынаста болады.

Организмнің күш қабілеті, ісікке деген төзімділігі өте жоғары болса, онда бірінші саты ұзаққа созылып, екіншісінің болмауы да мүмкін. Кейде екінші саты біріншіге көшіп, кері процесс жүруі, сондай-ақ канцерогендер тікелей иммунитетке зиянды әсерін тигізіп, ісік ауруына әкелуі мүмкін

Генетикалық материал /қоршаған орта/химикалық заттар/азық-түлік/күн/темекі тарту және т.б. қалай әсер етеді?

Қалай әсер етеді?

Обыр ауруының үлесі:

тамақтану сипатының 30-35 %,

темекі тартатындардың 30%,

жұқпалы (вирустық) агенттердің – 17%,

алкогольдің – 4%,

қоршаған ортаның ластануының – 2%,

ауыр тұқым қуалау салдарының – 2%-нан тұрады. 

Жасушалардың бөлінуі

Обырға ұшыраған мүшелері

Бүйрек обыры

Қалыпты ауру

Зиынды және зиянсыз ісіктердің айырмашылығы

Ұлпаларында зат алмасудың бұзылуы

Ұлпаларға өсуге қабілетті

Зиянсыз патологияларында капсула бар, ал зиянды түрлерінде жоқ.

Зиянды түрлері метастазға қабылетті

Ісіктің екі түріде қайталануға қабілетті.

зиянсыз

зиянды

Керi байланыс

1.Сабақтағы іс-әрекетке кері байланыс беру;

2.Оқу мазмұнына кері байланыс беру;