Шоқанды жоқтау (Қазақ ауыз әдебиеті)

Шоқан сүйген жарымыз,
Жігіттің гүлі, нарымыз.
Ажалға тоқтау бола алмай,
Сарқылды қолда барымыз.
Ажал келіп қиядан,
Сұңқарым ұшты ұядан.
Сүйген жарым бүгінде
Өтіп кетті дүниядан!..
Туғаннан соң өлмек хақ,
Кімдерден дүние қалмаған?!
Не істесе Алла, еркі өзі,
Ешкімге ақыл салмаған.
Жүз жиырма төрт мың пайғамбар,
Отыз үш мың сахаба,
Олар да тірі қалмаған,
Атамыз Адам пайғамбар
Топырақтан жаралған.
Адамзаттың бәрі де
Сол кісіден тараған.
Жарық дүниеге келсе де,
Өлімге пенде саналған.
Біраз ғана сөйлейін
Көңілде қайғы-санамнан.
Пәндеге тоқтау жоқ екен,
Таусылған соң тағамнан.
«Ассалата жаназа»—
Деп айтады періште,
Туғаннан соң анаңнан.
Бір жалғыздық көресің,
Айырылып іні-ағаңнан.
Бір тиындық қалмайды
Он мың сомдық бағаңнан.
Айрылдым енді, қайтейін,
Мал түспеген бадалдан.
Отқа түсіп өртендім,
Таудағы салқын самалдан.
Оқ тиген марал мен болдым
Өкпе-бауыры қанаған.
Отызыңда дем бітті,
Өлшеулі күні саналған.
Ұрпақсыз өттің, сұңқарым,
Топтан озған тұлпарым!
Данышпан сізден айрылып,
Қолымды кімге артамын?!
Биссимиллә сөздің өрнегі,
Адамның айқын өлмегі.
Жүз жасаған адамның
Сынады бір күн шөлмегі.
Жазуында тағдырдың
Дүниеге пенде келмегі.
Неше аймен неше жыл
Тағы Алланың еркінде,
Ризық несібе бермегі.
Тәуекел, енді қайтейін,
Аят оқып, қол жайып,
Жылаудан пайда өнбеді.
Бала тіле тәңірден,
Сұрама халқым өңгені.
Тахтасында махпұздың
Дүниеге пәнде келмегі.
Перзентсіз мал не керек,
Алтын тақта отырып,
Лаухуменен махпұзда,
Ғұмырын жазған бір құдай,
Дұғаңыздан тастама,
Ағайын-туған көргенің!
Қадірін білген ел жұртым,
Шоқандай асыл пенденің.
Басына бақыт құралған,
Бабалары ту алған.
Әкесі де дәулетті,
Мырзалықта сыналған.
Алтау еді басында
Бір атадан таралған.
Бір атадан жаралып,
Анадан алтау туғызып,
Ата жолын қуғызып,
Шылауға қырсық оралған.
Біреуі өтті дүниеден,
Қалды тірі бесеуі,
Бір атадан таралған!
Адам атадан бері қарай
Жалмап жатыр қара жер,
Неше мұрсан көмілді
Ақылға диқан кемеңгер!
Қаза келсе адамға,
Бие сауым уақыт,
Бермес, сірә, дамылды.
Адалдан жиған теңгені,
Ақкөңіл, ашық пенде еді.
Мен ақсүйек екем деп,
Елге айтып көрмеді.
Дүние, шіркін, жалған-ай!
Кемеңгерді алғаны-ай!
Бозінгендей боздатып,
Басыма қайғы салғаны-ай!
Абылай атты бабамыз
Әрқашанда жол тапты,
Ұрпағына бақ қонып,
Басын мыңға балапты.
Немересі ер Шыңғыс
Билікті істі қалапты.
Қызыр Илияс жар болып,
Сұлтан болды талапты.
Ғаріпке Шыңғыс болысқан,
Билік айтып толысқан,
Аруақ қолдап әрдайым,
Сыйлық алған орыстан.
Баласы соның Шоқан ер,
Ой ойлаған алыстан.
Ерден деген жауызбен
Атбасарда алысқан.
Шоқан ердің атасы—
Уәли деген арыстан,
Қабыл болған батасы,
Қатардан асқан данышпан.
Нағашысы Шорман би
Жақсылармен табысқан.
Жаяу Мұса—жан досы,
Тәуірлерге жанасқан.
Сұлтан болды талай жыл,
Атағы асып алаштан.
Анасы Зейнеп ақылды,
Сыйлап өткен төрелер,
Шоқандай тапқан асылды.
Алтын ана кемеңгер,
Айғанымдай әжесі,
Көңілім боп тұр қаяулы!
Сөйлейін сөздің қалғанын,
Дүниенің білдім жалғанын!
Басым жерге жеткенше,
Көңілімнен кетпес арманым!
Қосағымнан айырған
Алла өзіңнің пәрменің!
Өзің айтқан ер сегіз
Арманда өткен Мақпалсыз.
Қосылсақ та екеуміз,
Көрмедік бір ұл мен қыз.
Қозы Көрпеш, Баян да,
Қыз Жібек пен Төлеген,
Жарылғамыс, Алуа да
Қосыла алмай зар шеккен.
Мақшар күні болғанда,
Ерге әйел зар болмақ.
Өткендердің мирасы-ай,
Рас болар бұл сөзім,
Мұқтасардан қарашы-ай!
Қолдан келер амал жоқ,
Сырымбеттегі әкеге
Үш қайтара сәлем де!
Ағасы өтті дегейсің
Інілерге, сұраса-ай!
Табанымнан от күйіп,
Маңдайымнан тас түйіп,
Келініңнің құрыды шарасы-ай!
Қолдан келер айла жоқ,
Құдіретіне ұнаса-ай!
Дұғай сәлем айта бар,
Қайтыс болды баласы-ай,
Шоқан ердің еліне!
Ағайын-туған нағашы,
Қатар өскен теңіне!
Біздей келіні қан жұтты,
Қаралы болып бір басы-ай!
Қол үзбеген жақсы істен,
Тұсында сен ең Рүстем,
Ардагер жарым ер Шоқан,
Орның бір болсын бейіштен!
Топырағың торқа боп,
Иманың болсын жан-жолдас!
Артыңда қалдым тиіп оқ,
Өзіңдей маған жар болмас!