Кәрімді Ырысалдының жоқтауы (Қазақ ауыз әдебиеті)

Жаз жайлауын айтайын,
Сарғазардың саласы.
Қыс қыстауын айтайын,
Қара судың жағасы.
Сымға тартқан күмістей,
Он саусақтың саласы.
Көрсетумен ұсталды-ау
Қу сатқынның баласы.
Көре алмаған дұшпанның
Енді қанды-ау табасы.
Әуеден ұшқан лашын,
Лашын жаяр құлашын.
Табындағы тарланның
Тас айырды-ау турасын.
Жаны ашыған ағайын
Жыламай қайтып шыдасын.
Елі-жұртым, ағайын,
Мұңымды кімге шағайын.
Арманда кеткен арысым,
Пәниден қайтып табайын.
Аяулы көзге шөп тиді,
Аш бүйірден оқ тиді.
Аш бүйірден тиген оқ,
Суырылмастай боп тиді.
Сауысқанның баласы,
Ағынан көп қарасы.
Қапия кеткен арыстың
Жалғанда бітпес жарасы.
Қарағай сындым, жас сындым,
Қарсыға біткен тал сындым.
Айбынынан айрылған,
Сор маңдай жанға тәмсілмін.
Ақ шәйнектің тұтқасы-ай,
Күрмелер жіптің қысқасы-ай.
Бас қалқамнан айрылып,
Үйдің де кетті нұсқасы-ай.
Жорға да жүйрік мінгізген,
Жібектен торқа кигізген.
Иманды болғыр, бас қалқам,
Көлеңке саймен жүргізген.
Сені ойласам серім-ай,
Тұрамын қайтып егілмей.
Порымыңды ойласам,
Жылқының қара көгіндей.
Сөйлеп тұрған сөздерің,
Ебінің қызыл желіндей.
Арманда кеткен асылым,
Көгінде орған егіндей.
Құлады алтын терегім,
Ел мен жұртқа керегім.
Ақылдың кені дер едім,
Айрылдым сенен, зерегім!
Судан да шыққан сүйрігім,
Суырылып озған жүйрігім.
Артыңда жылап мен қалдым,
Қайғының тартып күйігін.
Беліне семсер байлаған,
Елінің қамын ойлаған.
Тең құрбысы келгенде,
Бұлбұл құстай сайраған.
Қыран құстай саңқылдап,
Бәйге атындай аңқылдап.
Нажағайдың отындай,
Өтіп бір кетті-ау жарқылдап.
Өтерінде кім білген,
Айым мен күнім күйінген.
Қайырлы, қайран, бекзатым!
Ауызға жастай ілінген.
Алма ағаш шығар аласа,
Жиде ағаш шығар таласа.
Топ ішінде зарланып,
Елге де болдым тамаша.
Табына озған тарланым,
Ойымнан кетпес арманым.
Ақ бүркей салып басыма,
Артыңда қалып зарладым.
Өлейін десем өле алмай,
Өз жанымды қия алмай.
Көзімде жас бұршақтап,
Артыңда қалдым ұялмай.
Тауға бір біткен тасжарған,
Арғымақ мойнын бос салған.
Артында қалған баласы,
Емшектен шықпай жас қалған.
Қамыстан тартқан қияғым,
Жалғыз да болды-ау тұяғың.
Жалғыз деп Алла не дейін,
Жанар ма екен шырағың.
Мінгендей атым кер еді,
Кекілден аққан тер ме еді.
Иманды болғыр, басқалқам!
Егеске туған ер еді.
Екі де кісі бас қосса,
Мен сөйлейін дер еді.
Азғындар айтқан жаламен,
Сен болдың жауға керегі.
Құнанбай, Дөненбай, Кәрім-ді,
Айтайын сабар бәріңді.
Арманда кеткен үш арыс,
Егіліп жұртың сағынды.
Жың өзен бойын қыстаған,
Шағидан тымақ тыстаған.
Алтекең атты атадан,
Үш бірдей кісі ұстаған.
...................................
Ноқалай тіккен тақия.
Арманда кеткен бекзаттар,
Тұтқынға түстің қапия.
Тасыған судың сағасы,
Орталай қалды шарасы.
Жотасынан айрылды,
Үш бірдей ердің жағасы.
Қаракерей халқына,
Ұғылсын сөздің бағасы.
Түбіне жетті амал не,
Ағайынның аласы?!
Ажалға тура кез болды,
Нақақ сөздің жаласы.
Сүйегін қолдан қоймады,
Болатшының баласы.
Көрсетпей көзге қан төкті,
......................................
Торғайдай тозып ел кетіп,
Иен қалды даласы.
.....................................
.....................................
Арыздаспай, қоштаспай,
Арманда кетті жұбайым.
Су түбінде кеме еді,
Жазыққа біткен төбе еді.
Төре де емес қара еді,
Төремен басы тең еді.
Өз тұсынан артылған,
Белгілі жұртқа бел еді.
Халқына қиын іс келсе,
Сөйлеген сөзі ем еді.
Маңдайға сыймас, Бекзатым,
Іздесем қайдан келеді?!
..................................
Қайғының жанар шаласы.
Анық білген атағын,
Төрт өлкенің ағасы.
Рухыңа нұр боп шашылсын
Құранның отыз парасы!
Отыз екі жасыңда
Ғайыптан болды-ау қазасы.
Зор қайғыға жолықты
Атасы мен анасы.
Ақ бүркей салдым басыма,
Ата-анаң отыр қасымда.
Қойды Құдай жесір қып,
Дәл жиырма бір жасымда.
Батырдың атқан таңымды,
Байладың жастай бағымды.
Алмастай болат қылышым,
Жүзі кеп тасқа шабылды.
Ақ сұңқар ұшып қолымнан,
Келмеске қарай бағынды.
Күнде жиын, базарым,
Саудасы бітіп жабылды.
.......................................
.......................................
Ебідан қатты жел соқса,
Емендей ағаш сынбай ма?!
Айта да айта жыласам,
Қайғылы көңілім тынбай ма?!
Қаршығам түсті қалыңға,
Қанаты сынды шалғынға.
Сен ажалды, мен сорлы,
Қайғымен түстім жалынға.
Алатау асқар биігім,
Қайғының тарттым күйігін.
Қайғы бір жеңіп қапыда,
Күрт түсті-ау елден иығым.
Қара ат міндің құбылтып,
Базарға бардың жүгіртіп.
Иманды болғыр, басқалқам!
Жалғаннан кеттің түңілтіп.
Кереге бойын бойладым,
Келеді-ау деп ойладым.
Естірткенде ел-жұртым,
Керең-ақ неге болмадым.
Төбеге шығып қарадым,
Құлаштап шашым тарадым.
Келмесіңе көз жетіп,
Арғымақ аттай жарадым.
Кемеңгер пішін, кең ойлым,
Қарағай сымбат, тал бойлым.
Арысымнан айрылып,
Соры бір қалың жан болдым.
Жылы сөзді, хан жүзім,
Ағайынға жұлдызым.
Келеді деп ойлаушы ем,
Келмесіңді білгіздің.
..................................
Мүдірмей сөйле отыз тіс.
Қаралы өлім, сын сағат,
Басыма түсті-ау қиын іс.
Отыз бір тісім, иегім,
Ағытсын шердің тиегін.
Қиямет-қайым болғанда,
Қосылар ма екен сүйегім.
Гауһарлы мүйіз басымда,
Шерігі түгел қасында.
Зұлқарнай патша өтіпті-ау
Жиырма тоғыз жасында.
Уа, дариға, сұм жалған!
Өлімнен аман кім қалған?!
Құдайдың досы Мұхаммед,
Алпыс үш жаста соны алған.
Нелер асыл өткенде,
Әркім де біздей зарлаған.
Жазуы күшті құдірет,
Пендесін солай алдаған.
Мінгендей атым қара ала ат,
Кеудесінде жазған хат.
Иманды болғыр, басқалқам,