Ілияс Жансүгіров (Радлов жинағынан)

Міндім де осырақ қоңыз аяңдаттым,
Болдыртып аяғына қоянды аттым.
Апырым-ай! Сол қоянның семізін-ай,
Көтеріп қоңызыма қоя алмаппын.
Үш жаста мергеншілік кәсіп қылдым,
Ши оқпен мың құланды атып қырдым.
Ауынан өрмекшінің кілем тоқып,
Ұялмай жүз тоқсаннан сатып тұрдым.
Айттым да өтірік өлең, жұртқа жақтым,
Балықтың қабыршағын отқа жақтым.
Бір сонам асыранды қашып кетіп,
Меккеден он жыл іздеп азар таптым.
Ақылдан ер жеткен соң болдым жарым,
Бір суыр мал дегенде қолда барым.
Қатыным ту қоянды жаздай сауып,
Түйреді сары майдан екі қарын.
Міндім де осырақ қоңыз сона қудым,
Үш жұма үш ай жүріп, қона қудым.
Қумасқа белді байлап тұрып едім,
Дегенге жеңгем жерік бола қудым.
Бай болдым төрт түлікке тумай жатып,
Балама қалың бердім барым сатып.
Білімін мал жиюдың ерте біліп,
Сондықтан кедейлікке қалдым батып.
Байлықтан азап шектім ақырында,
Бір түйір мал болмады жақынымда.
Малымның бәрін жинап отқа жағып,
Отырмын кедейліктің тақырында.
Қамыстан жылқы ұстауға құрық қылдым,
Жусаннан үйге тіреу сырық қылдым.
Бір талын сақалымның кесіп алып,
Көшкенде мал айдайтын шыбық қылдым.
Жиынға салтанатқа кидім құрым,
Қытықтап зорға айтқыздым ханның сырын.
Келгенде қалыңдығың сексен төртке,
Қайныма бес жасымда бардым ұрын.
Жүз салған қорғасыннан қара балтам,
Шықпады он матадан сыңар қалта.
Дәулеттің құдай берген арқасында,
Көшемін жүз түлікке жүгімді арта.
Мен көрдім қара шіркей бала қаздай,
Жүк арттым бес қарсаққа ала жаздай.
Түлкісін қырдың қызыл жайлаймын деп,
Қан түсті аяғыма өле жаздай.
Тамырға өтірікті қап-қап бердім,
Найзасын нар қамысқа саптап бердім.
Жүйрігін тасбақаның ұстап мініп,
Түлкіге төмен қашқан тап-тап бердім.
Басына Қап тауының қора қылдым,
Бітер деп бес мың жылқы жора қылдым.
Топан су тау басына дамыл бермей,
Қылмасқа енді қора тоба қылдым.
Баласы қасқа айғырдың бөлтірікті,
Айтпаймын өлтірсең де өтірікті.
Мың кісі бір тышқанға мінгескенде,
Апырым-ай, бәрін тулап өлтіріпті.
Мен өзім кішкенемнен қарға бақтым,
Қашырмай сол қарғаны зорға бақтым.
Біреуі жануардың жүйрік шығып,
Мойнына ақ киізден арқан тақтым.
Мизамның сілемейін желі қылдым,
Шымшықтың жұмыртқасын келі қылдым.
Қамыстан сегіз қанат үй істедім,
Бір қызын кесірткенің келін қылдым.
Шымшықтың шылым шектім бақайынан,
Қоянның атым үрікті топайынан.
Тазымның нағашысы етікші еді,
Көртышқанның етік қылдым шоқайынан.
Басына бәйтеректің тіктім орда,
Көкорай шалғын екен қора-қора.
Қос атпен күні-түні бірдей қуып,
Қашаған бір битімді тұттым зорға.
Мен өзім өтірікпен жалт еткенмін,
Биялай бит терісін қалта еткенмін.
Етіне бір шіркейдің қазан толмай,
Соймасқа қайтып шіркей ант еткенмін.
Мыс егіп көбік қарға, алтын ордым,
Ініне абжыланның қақпан құрдым.
Шегірткем мініп жүрген тулап еді,
Жалғыз тал қыл қамшымен өлгенше ұрдым.
Түгестім саптаяқпен Сырдың суын,
Он нарға артып жүрмін қыздың буын.
Еншіге әкем берген мың қоянның,
Соғымға қырып алдым таңдап туын.
Тілімнің келмейді ебі өтірікке,
Тақсыр-ау, осыным да өтірік пе?
Қырық байтал қалың малға санап алып,
Қыз бердім отау тігіп кекілікке.
Биені қымыз іштім мұзға байлап,
Тышқанды жауыр қылдым үш жыл жайлап.
Қырық тоғыз мүшелімде әкем туып,
Жүгірдім қуанғаннан алақайлап.
Қошқардың қағанақтан күйегі бар.
Шідердің мұздан жонған тиегі бар.
Жұртым-ау, осыған да нанбаймысың,
Қырық арба, бір қаншырдың сүйегі бар.
Шымшықтың шылым шектім қу басынан,
Жалған емес, айтайын турасынан.
Қырық қарға, отыз сона құда болып,
Инелік киіт киді құдасынан.
Серік боп құрылтаймен қылдым сауда,
Айналды серіктіктің арты дауға.
Борсыққа жарап жүрген мініп шауып,
Ұрандап бір бүйірден тидім жауға.
Дариға, тоған бастым ебелектен,
Жаратып қасқыр қудым көбелекпен.
Жығылып тас кенеден мойны үзіліп,
Бір кемпір ә дегенше өле кеткен.
Аспанға алты жерден тіреу қойдым,
Тіреуге құрқылтайды байлап сойдым.
Жүрегін құрқылтайдың төрт бөліп жеп
Нансаңыз өмірімде бір-ақ тойдым.
Сауысқан әлден асты аққуды іліп,
Елімді қызғыш шауып салды бүлік.
Қақайып кеше кешке жеген еттен,
Қолқамда бес жыл тұрды кәрі жілік