Қалижан Бекқожин (Александр Невский)

«О, княже, наш честный,
И драгий, ныне приспе.
Время положите главы
Свая за тя».
(Орыс шежіресінен).

I
Есіңде ме еткен сонау,
Сатырлаған мұз майданы;
Батырсыған атаңа анау,
Кім түйреді көк найзаны?
Мұзды құшып кім бас ұрды?
Аяққа оны кім таптады?
Ұмыттың ба сол ғасырды,
Өңшең сұмның ұрпақтары?!
Немістердің төбеттері,
Сені бізге кім айдады?
Арсылдаған көрігі сені,
Тағы ашулы кек қайнады!
Еске түсті мұз майданы,
Еске түсті өткен даңқ:
Батыр орыс көк найзалы,
Жауға аттанды қаһарланып.
Қаһарланды жау ойнағы,
Намысына тегіс тиді.
Келді ызамыз қай-қайдағы,
Шақырамыз Невскийді.
Сонда тағы шыққан екен,
Күнбатыстан бір құбыжық.
Есер неміс серісінген,
Төбет иттей түрі бұзық.
Европадан арсылдаған,
Күнгейіне шығысына.
Сыйсын деген барлық жаһан,
Немістердің уысына.
Соны ойлаған сонда тағы,
Немістердің әумесері.
Аз ғана елді маңындағы,
Шаба берді өңшең сері.
Қанды көзі түсті бір кез,
Шығыс жаққа күні күлген.
Аспаны бар алтын күмбез,
Аясына нұр тігілген.
«Бұл неткен жер ұлан байтақ,
Көк орманды, қонысы кең?
Бағынғанда айнала аймақ,
Бағынбайтын орыс па екен?!»
Әулекі аспақ өңшең сері,
Бері қарай шықты айғайлап.
Іздегені, көңілдегі —
Ресей жері ұлан байтақ.
Дейді сонау орыс елін,
Қиратамыз, күл қыламыз.
Өлтіреміз жігіттерін,
Әйелдерін тұл қыламыз...»
Сұмдық оймен бері қарай,
Топырлады қара албасты.
Аланы жоқ жатқанды жай,
Кескіледі, қанын шашты.
Келе жатты қырып жалмай,
Қақтыққанды, жолдағыны.
Сансыз елді тас - талқандап,
Шауып алды, олжа қылды.
Айбалтасын қолына алып,
Кек орманын кезді мұжық.
Келе жатса аңды қуып,
Жауды көрді бір құбыжық.
Есер неміс сөз орнына,
Жаудырды оқты, шатырлатты.
Орманды да, адамды да,
Тас-талқан ғып шауып жатты.
Ашуланды қалың мұжық,
Жібермеуге жауға кекті.
Бірақ дұшпан өңшең бұзық,
Қара құрттай қаптап кетті.
Қаптап кетті қарақшылар,
Ойда жоқта салды бүлік.
Тыңдамады айтқан сөзді,
Өршеленді жау дүрлігіп.
Орманына от жіберді,
Қанға бояп төңіректі.
Суы кәусар өзендерді,
Алаяқтар ластап өтті.
Ұйықтап жатқан ұрды әйелді,
Бауыздады жас баланы.
Жынды неміс есерленді,
Зұлымдықпен босқа тағы.
Соны көріп қалың мұжық,
Көтерілді айғай салды.
Айғай салды түсі суып,
Көк найзасын қолына алды.
«Аттаныңдар, туысқандар,
Туды қайнап орыс кегі.
Қайтарайық өшімізді,
Мынау бұзық немістегі!
Кімнен сірә жеңілгендей,
Орыс ұлы, ардың — ері,
Кімге сірә берілгендей,
Орыс жері, туған елі!»
«Туған жерге жау қаһары,
Жай отындай шатырлады.
Аттаныңдар қамал бұзған,
Орыстың өр батырлары!»
Тасырлаған жау ойнағы,
Намысына тегіс тиді.
Келді ызасы қай-қайдағы,
Шақырды ер Невскийді.
Батыр еді аруақты,
Қорғап өскен ата кегін.
Мәңгі сүйген туған жақты,
Орыс рухын, орыс жерін.
Айналадан айбыны асқан,
Айбаты зор арыстаны.
Көтеретін, орыс даңқын,
Оның жау мен алысқаны.
Батырлығын жыр ғып айтқан,
Күркіреген Нева өзені.
Жолы бар ма жаудан қайтқан,
Сырты дауыл, ерт өзегі.
Оның аты — қаһар еді,
Жауды жақын жолатпаған.
Сілкіндірген жарты әлемді —
Бати да оған оқ атпаған!
Орыс жері — асқан ана —
Бұл секілді тапқан ұлды.
Жау десе ол, жасқана ма?
Қаһарланып атқа мінді.
Қаһарланып қарсы аттанды,
Қалың елдің арыстаны.
Кеудесінде кек тұтанды,
Қайнап кетті орыс қаны.
— Қасиетті орыс жерін,—
Таптаған бұл жау қайдағы,
Білмей ме екен орыс ұлын,
Қаһары бар көк найзалы.
Ашуы өршіп дауылдаған,
Айғай салды Александр.
Деді - дағы Отаныма,
Қандай бұзық әлек сап жүр?!
Ер Невский атой салды,
Қатуланып дабыл қақты.
Ресей жерін кернеп ашу,
Қалың орыс қаптай шапты.
Қалың орыс қаптай шапты,
Қолда мылтық найзалары.
Ай балғасы, көк сүңгісі —
Ат үстінде қайралады.
Өңшең батыр — көкжал бөрі,
Темір қалқан көк сауытты.
Қатуланған ер Невский,
Қабағынан қар жауыпты.
Аш арыстан секілді ол,
Қызыл оттай көзі жайнап.
Көрді жауды самсаған қол,
Соған қарай шапты айқайлап.
Қасарысқан қас батырға,
Қарсы шапты жау топтары.
Қылыш, найза жарқылдады,
Қарша борап қанды оқтары.
Алабұртып шуылдады,
Мен - менсінген өңшең сері.
Деді: «Келдің құрығалы,
Мұжық, — орыс келші бері»
Қырмақ болды орыстарды,
Құртпақ болды оңай ғана.
Бүйірінен кеп қысқалы,
Шапты неміс шыр айнала.
Соны керіп Невскийдің,
Ашу келді қабағына.
«Керек екен өткір найза —
Мынау неміс қабанына».
Қабандарды жайратуға,
Аттан салып ақырады.
Невадағы аруағын,
Батыр қайта шақырады.
Басталды ұрыс, қызды соғыс
Екі жағы араласты.
Көк найзалы батыр орыс,
Қаһарына жаңа басты.
Оқпен түтін бұрқыраған,
Тұман болды төңірегі.
Астында мұз сатырлаған,
Майдан жері — Чудтың көлі.
Айқайлады Александр,
Шақырды ескі аруағын.
Білсін деді Чудтің көлі,
Білген Нева жау қырғанын.
Буырқанды, қатуланды,
Сермей берді кек найзаны.
Соқ неміске, соқ бауырлар!
«Болсын қызу мұз майданы!»
Қалың орыс қаһарланды,
Жарқылдады айбалталар.
Жалаңдатты көк қанжарды,
Күн туды,— деп сермеп қалар.
Ер Невский отша ойнаған,
Қасында өңшең батырлары.
Ұрысына шыдай алмай,
Чудтың көлі шатырлады.
Ер Невский қарсы шапты,
Жалғыз өзі мың кісіге.
Қамалаған қалың неміс
Түйрелді көк сүңгісіне.
Қан саулаған көк найзасы,
Шықты майдан аспанына.
Топырлатып талай басты
Допша атып тастады да!
Қара құрттай қалың неміс,
Үсті-үстіне үймеледі.
Батыр орыс көк найзасы,
Кеудесіне түйреледі.
Ер Невский жалғыз өзі,
Талайымен айқасады.
Ат үстінен алысады,
Найзаласып шайқасады.
Бұрқыраған оқ пенен қар,
Шатырлаған мұзды майдан.
Чудтың көлі зіл - зала боп,
Ойран топыр қызды майдан.
Найзаласқан батырлардың,
Қан-қан болды қалқандары,
Ер Невский қалқан түгіл,
Мұзды - дағы талқандады.
Мынау тевтон төбеттерін,
Су түбіне батырамын.
Қимылдаңдар бауырларым,
Соқ найзаны батырларым!
Қақты кектің дағырасын,
Батыр орыс балалары.
Атой салды жау тобына,
Жан-жағынан қамалады.
Соғылғанда күні найза,
Топырлаған мұздар ұшты.
Талай неміс қансыраған
Судың түбін барып құшты.
Топырлаған неміс толып,
Ойран-топыр судың асты.
Неміс қаны қап-қара боп,
Көк толқынмен араласты.
Неміс басы допша атылған,
Өтті жарып мұзды көлді.
Жауын қамап су астынан
Ер Невский мұзбен көмді!..
Немістерді сонда кемген,
Су түбіне, шыңырауға.
Ер Невский өткен екен,
Орыс жерін бермей жауға.
Ереуілді от күндері,
Содан бері өткен талай.
Батыр орыс балалары,
Найза сұққан жауға аямай.
Орыс жерін дүбірлеткен,
Өткен талай батырлары.
Жауға айбаты аспанда ойнап
Нажағайдай шатырлады.
Сонау заман содан бері,
Дүние тоқсан төңкерілген.
Даңқын сақтап орыс жері,
Жауға жорық жасай білген.
Алтын қамал аясында
Жаңа туған күні күлген.
Сансыз батыр ұрпағы өскен
Сескенеді енді кімнен?
Бойында әлі өткен даңқы,
Есінде әлі сонау батыр.—
Тағы неміс төбеттері,
Қайда қаптап келе жатыр?
Міне айқасты екі дүние,
Ұлы дүбір қызды майдан.
Айналысқан дұшпанына.
Батыр орыс салған ойран.
Даңқты елдің батырлары,
Қағысқанның құртпақ бәрін.
Біз жеңеміз, біз құртамыз,
Өңшең сұмның ұрпақтарын!