Сатиралық ертегі: Шал Шияз

Бұрынғы заманда бір үлкен теңіздің жағасында кемпір мен шал тұрыпты. Бұлардың мал дегенде бір сауулы ешкісі һәм бір балық ұстайтын ауы болыпты. Шалдың аты Шияз екен. Шал аумен балық ұстап жүргенде, кемпір ешкіні бағып жүріпті. Ешкінің сүті мен балық бұлардың бар қорегі болған екен. Кемпір, шал әр уақытта бір түлкіден қорлық көріп жүріпті. Шал Шияз қалай теңізден ау салып, балықты суырып алса, судың жағасына түлкі келіп, мұның балығын тартып жеуші еді. Түлкі өзінен күштірек болған соң шал Шияз мұны жеңе алмай жүріпті. Түлкіден басқа кемпір-шалдың, бір өзге Ботакөз деген бек күшті, мінезі жаман алып дұшпаны болыпты. Ботакөз алып шал Шияздың үйінің қасындағы бір үңгірде тұрып, кісінің етін жеп тұрушы еді. Сақтап қойған кісінің еті таусылғанда, Ботакөз алып қасындағы аймақтан балаларды һәм кемпір, шалдарды жиып әкетеді екен.

Бұл алыптан бір айламен құтылуға шал Шияз өзінің кемпіріне айтады:
– Кемпірім, Ботакөз алыпты қонаққа шақырайын деп едім, ешкіні союға маған болыс. Әрдайым Ботакөзден қорқа бергенше, мен мұнымен соғыс салайын деп тұрмын. Жалғыз ешкісін қимаса да, кемпір байғұс шалдың айтқанынан шықпапты. Кемпір, шал үш күнде ешкісін әрең-пәрен жығып сойыпты. Шал ешкінің ішек-қарнын һәм миын саз балшыққа көміп, үстіне кебу топырақ жауып қойыпты. Мұнан соң шал Шияз Ботакөзді қонаққа шақырған екен. Ол мұның үйіне келіпті. Үйдің тұсында Ботакөзді ешкінің етімен сыйлап болған соң шал Шияз:
– Күш салыстырмақ үшін әуелі жердің ішек-қарнын, одан соң миын шығарайық, – депті.
Ботакөз ашу шақырып, бар мейлінше жерді тепкенде, белуарына шейін жерге кіріпті. Сүйтсе де, жердің ішек-қарнын шығара алмапты.
– Қанеки, мен қимылдап көрейін, – деп, шал Шияз саз балшықтың үстінде тұрып, жерді теуіп, белуарына шейін балшыққа еніп, ешкінің ішек-қарнын суырып алғанда, мұның күшіне алып аң-таң қалыпты.
– Енді жердің миын шығарайық, – деп, Шияз айтқанда, Ботакөз бұрынғысынан да жаман ашуланып, жерді тепкенде, жерге белуарынан жоғары еніпті. Сүйтсе де, жердің миын шығара алмапты. Сонда шал Шияз жерді теуіп, алыптай болып жерге еніп, саз балшықтан ешкінің миын суырып алыпты.
– Мінеки, жердің миы. Ботакөз, менің күшіме разысың ба? – деп.
– Рас, сен күштісің. Кел, ағаш жұлысайық, – деп, бұған алып айтты.
– Жарайды, – деп, шал Шияз жауап қайтарды. Ботакөз жүгіріп барып, бір емен ағашты тамырымен қопарып, жеті таудан асырып, лақтырып жіберді. Шал Шияз бір үлкен еменді құшақтап тұрып айтты:
– Бүгін мен күшімді көрсетемін. Ал, Ай, аузың бұзылмасын, Күн, көзің шықпасын, – деп. Мұндай сөздерден қорқып, Ботакөз жүгіріп келіп, шалдың аяғына жығылып, сұрайды.
– Еменді лақтырма, Ай мен Күнді жаралайсың, – деп. Ботакөз алып «Шал Шияз бір күшті адам ғой», – деп ойлап, «Кел, екеуміз өле-өлгенше дос болайық», – депті. Шияз:
– Жарайды, дос болсақ, болайық. Сен тағы да жақын арада маған қонаққа кел, – дейді.
Ботакөз үйіне кеткенде шал Шияз қылған айласына қуанып, қатынына айтады:
– Кемпірім, алыпты тағы да қонаққа шақырдым. Бұл жолы бұған мұндай қорлық істемеймін. Алып келе жатқанда, мен өтірік ұйықтап жатайын, ол үйге енгенде мені оята баста, – дейді.
Не қадар уақыт өткен соң Ботакөз қонаққа келіп, кемпір-шалдың үйіне әрең-пәрең сыйып, басы шаңырақтан шығып отырды. Кемпір шалды оятты:
– Шалым, саған достың қонаққа келді. Мұны немен сыйлаймыз? – деп. Шал айтты:
– Басқы алыптан бас қалған, соңғы алыптан төс қалған. Соны жиып, ас. Егерде бұл аз десек, осы отырған алыптың өзін ас, – деп. Мұндай сөзден Ботакөз қорқып, шал мен кемпірдің үйін көтере қашыпты.
Ботакөз алып көзі қараған жаққа қашып бара жатқанда бұған жолда бір түлкі кез келді:
– Сен қайдан, қай жаққа барасың, Ботакөз? Сен де біреуден қорқады екенсің. Маған айтшы, басыңа не күн туды? Мен саған бір қызмет қылайын, – деп.
– Ой, қарағым, түлкі, менен де күшті адамдар бар екен. Айтшы, қарағым, қалайша, қайда барып, шал Шияздан құтылам? Мені ол өлтіреді ғой, – деп, Ботакөз айтты.
– Шал Шияздың күші жоқ, мен оның әр уақытта балығын тартып, жеп тұрған едім. Мен оны жеңіп берейін, – деп, бұған түлкі айтты.
– Қой, түлкішім, қой, сен оған пар болмассың, – деп, алып айтты.
– Бекер айтпаймын, егерде маған нанбай тұрсаң, менің құйрығымнан мықтап ұста, мен алдап бара жатқандай болсам, маған не қылсаң да, ықтияр сенікі, – деп, түлкі айтты. Ботакөз алып түлкімен еріп, кемпір мен шалға баруға қайтадан қайтты. Кемпір мен шал сынып қалған үйінің оны-мұнысын жиып жүріп, бұларды көрді. Шал айтты:
– Тәңір жарылқасын сені, қарағым, түлкішегім, Ботакөзді алдап әкелдің бе? Ұста, мен оны отқа салайын, – дегенде, Ботакөз бек жаман қорқып:
– Түлкі мені шалдың қолына ұстап бергелі жүр ғой, – деп, мұны құйрығынан алып, жерге бір қойғанда, түлкі өліп кетті, Ботакөз жеті жылда қос атпен бара алмайтын жерге қашып кетті.
Осылайша кемпір мен шал Ботакөз алыптан һәм түлкіден құтылыпты.