1

Ақ сағымы бұлдыраған шетсіз-шексіз сайын дала, бүгінде ерекше құлпырып тұр. Жасыл желекке оранып, самал желі зырлай соғып жаныңа жайлылық бередей құшағын айқара ашуда. Құдды жап-жасыл кілем төсеп қойғандай болып, көк майса шөптері, әр жерге абайсызда төгіліп кеткен бояу сынды қызылды-жасылды гүлдері, сол гүлдерден балшырын іздеп шарқ ұрып жүрген баларалары, таудан бастау алып сылдырай аққан мөлдір бұлағы маң далаға айрықша сән беріп, көңілмен ұғар жарасымдылық тапқандай. Сол даланың маңғаз салтанатындай болып ақ шағалаға ұқсап кіршіксіз әрі тұла бойы ою-өрнекке тұнған еңселі киіз үй тұр. Ежелгі хан ордасы осы мекен деп қалғандайсың. Киіз үй ішінде төр жақта реттеліп қойылған жүкаяқ үстінде қат-қат көрпелер, сәл беріректе төр көрпе, текемет, алаша сияқты көздің жауын алар әсем дүниелер қаббаттаса жайылыпты. Мұнан бөлек үй іші түлкі, қасқыр, қоян сынды ірілі-ұсақты аң терілеріне малынып тұр. Бұның өзі киіз үйге өзгеше сән беріп тұрғандай. Оң босаға жақта бірден көзге ұрып, менмұндалап тұратын басқалардан ерек бір нәрсе бар. Ол нәрсе алтындалған тұғыр үстінде қайратты қанаттарын қомдап,жан-жағына отты көзін жарқылдата тігіп отырған қыран бүркіт еді. Пышақтай өткір тегеурінімен тұғырды сығымдай ұстап, әрі-бері қозғалақтап қояды. Жіліншігіне тағылған қызыл жібек бау да қыранның ерен айбатын білдіргендей. Анда-санда жем тілегендей ‘‘шаңқ’’ етіп қояды. Бірақ неге екені белгісіз, даусы әлсіз, талмаусырай шығады, енді бірде аспан мұхитын еркін шарлағысы келгендей түндіктен алып күнге өткір данарын қадай қарайды. Сөйтді де тас мүсіндей қатады да қалады. Бәлкім, өз тағдырын, өткенін сан мәрте қайталай ойлайтын шығар. Кім білсін?

2

.....

«Жасыл елдің» мүшесімін мен деген,

Дегенінде ағама мен сенбеп ем.

Ерте тұрып, шайын ішіп, күрек ап,

Шыққанында мен соңынан ерген ем.

Бір көшені кесіп өтіп көлденең,

Көк жиекке ұштасқандай көлбеген.

Көп ұзамай шықтық ауыл шетіне,

Осында екен кәрі мен жас ел деген.

Кеткен екен іске әбден беріліп,

Жалқауланып тұрған жан жоқ керіліп.

Көшеттерді егіп жүрген жұртпенен,

Балаларда мен сияқты елігіп.

Шелек-шелек су әкеліп құяды,

Жұмысшылар, ел ағасы зиялы.

“Жасыл елдің” келешегін сөз етіп,

- Қара шаңды асау желді тияды.

Әрі пана, әрі ауаны тазалап...

Жасыл елдің келешегі ғажап ақ.

«Жасыл елге» қалай үлес қосам деп, .....

Мамырдың сол бір күні ызғырықты

Рухы асқақ – аңсаған ізгілікті.

Ағылды қала жұрты,

Дала жұрты

Қара Ертіс жағасына қыз қылықты.

Қара Ертіс Керекуді өрлей аққан,

Сан ұрпақ, бал суының дәмін татқан.

Жаралған болар бірге Жер - анамен,

Бастауын алып сонау әлімсақтан.

Ол куә кешегіге, бүгінгіге,

Ғасырға ел есінен шыққан мүлде.

Шат басып шадыман шаттық кешті ме әлде,

Күйзеліп, күңіреніп, түңілді ме.

Ол жағын жаратушы тәңір білер,

Бір жылап ұланымен бірге күлер.

Табиғат - анамыздың төл мінезі,

Десек біз келісіммен өмір сүрер.

Қара Ертіс – табиғаттың бір парасы,

Көп болар жүрегінде жан жарасы.

Осы ойдың жетегінде тұрған шақта

Деді біреу: « Жігітім, бері қарашы».

-Аштық, - дейді, - бұл өзі болған жай ма?

Болса да оны айтқаннан қандай пайда?

Ескерткіш ашылады... Ал сонан соң

Құрбандар... Келесі күн ұмытылмай ма?

Жіберді азалы әуен сөзді бөліп,

Алаңды қалың халық тұрған керіп.

Ақ жамылғы сырғыған сәтте сенсең,

Тұрғандай боп көрінді күңіреніп.

Күңіренер жөні бар күйзелетін,

Сандаған жыл сақтықпен бүркеп бетін.

Кеңес құлап кеткен соң құрдымға,

Тәуелсіздік шындықтың тырнап бетін.

Ашты ақыры тың бетін, ақиқатын,

Ашты ақыры «аштықты» атап атын.

Мәңгүрт сана сілкінсін көз ашылып,

Ел жоқтасын жоғалтқан асыл затын.

Ал ескерткіш солардан қалған белгі,

Шұбап шығып артына тастап елді,

Өмір үшін күресті арманда өлді.

Аштық, азап жесе де қанша жанын

Ойлады олар ұрпағын, арттағы елді.



Жолда

Тігулі үй артта қап ата мекен,

Ақ бәйбіше буынған белін бекем.

Дұға қылып аруақ атаулыға:

– Оралармыз күні ертең аман – есен,

– Деп ойлады, бас аман, болсақ есен.

Бұл кешегі Ерденнің жесірі еді,

Ерден болса сол елдің есіл ері.

Бетке ұстары байы еді, мырзасы еді.

Күні-түні қонақтан босап төрі

Көрмеген деп арттағы ел аңыз қылған, .....

Айтсын деп ақиқатты тіл берілген

Тәуелсіздік таңы атқалы да 25 - жыл. Осы ақ түйенің қарыны жарылып, Еліміз Тәуелсіздік тойын есте қаларлықтай ұрпақтан ұрпаққа аңыз болып жетерліктей дәрежеде атап өтіп жатқан тұста әркім-ақ өткен жылдарға өзі куә болған жайларды есіне түсірген болар. Дегенмен атқарылған істі бастан кешкен жайларды бір-ақ сәтте еске түсіру, бағамдап баға беру мүмкін бе? Тәуелсіздік жылдарында атқарылған игілікті істер ұшан - теңіз ғой.

Білім беру, денсаулық сақтау, отан қорғау, индустрия т.б. Салалардағы жетістіктерді айтып шығу тіптен де мүмкін емес және оның бір мақалаға сыюы да екіталай ғой. Толғаныс үстінде менің ойыма өзіміздің облыстық «Сарыарқа самалы» газеті орала кеткені. Сәл шегініс жасау артықшылық етпес. .....

Нұртілеуім,

Сен туғанда шаттықтан бір түледім.

Уілдеген үніңнен айналайын,

Келіп тұрды сол сәтте күлші дегім.

Жөргегіңде жатырсың тырбаң қағып,

Қас-қағымда мына өмір өтер ағып.

Бала бүркіт секілді көкті аңсаған

Талап қылып ұшарсың қанаттанып.

Мына байтақ бабадан алған енші

Тылсымына құлақ түр, тебіренші.

Сенің алтын бесігің – Отаның бұл,

Бастауынан қанып іш, гүлін терші.

Балғыным, бұл – бабалар аманаты,

Туған жерің ұмытпа, жер жәннатың.

Ұланы бол сен оның сенім артар,

Бол еліңнің қатарлы азаматы.

Сүлеймен Баязитов

.....

(Әңгіме)

Бұлардың жазғы демалысқа шыққандарына біршама уақыт өтті. Жаз бойы шаруашылықтың біріне-бірі жалғасып жататын науқандық жұмыстарының бірі қой қырқу да аяқталды. Аман қой жықты, бұл қой қырықты. Енді бірер күннен соң, шөп шабу басталмақ. Бұлар соны күтіп жүр.

– Биыл қар кеткеннен кейін тамшы тамбай қойды емес пе? шөптің шығымы нашар көрінеді, – деді Аман, – әйтпегенде ендігі... Оның сөзін қастарына келіп тоқтай қалған жүк машинасынан әлдекімнің: «Кәне, мініңдер машинаға! Өрт жанып жатса, бұлар көшеде сандалып жүр», – деген үні бөлген. Бұлар қорапқа мінген сәтте-ақ машина жүйтки жөнелді. Көп ұзамай өрт жанып жатқан жерге де келіп жетті. Тұтаса жанған өрт бірталай адырларды, жазық алқапты, шоқ-шоқ болып өскен терек-талдарды отты тілімен жалап, жалмап жіберген екен. Енді Қопалыға қарай ырғып, ыршып беттеп барады. Ал Қопалы бір кезде «Көпшілік» атанған колхоздың қазірде бұлар тұратын бөлімшенің шабындық алқабы.Ол өртенсе... Қырдың селеуі мен қылтанағын қырудан басқа амал жоғын бұлар бала болса да жақсы біледі.

– Ал, кәне, түсіп, ана өртті сөндіріңдер! Бұлар өздеріне әмір беріп тұрған адамға аңтарыла қараған.

– Немен өшіреміз? – деп сұрады. .....

Атынан айрылып жаяу атанса да жаны жасымаған Жаяу Мұсаның «Ақсисасын» білмейтін қазақ жоқ. Солардың көбі біліп қана қоймай, ойын - тойларында сол әнді шырқаумен келеді. Шырқай да бермек.

Сол әндегі: -Жігіттер, шамаң келсе маған ұқса, - деген жалғыз тармақтың өзі неге тұрады. Осы күні халық композиторларының әндерінің өміршеңдігін сөз етушілер, себебін іздеушілер аз емес. Оның себебі неде? Оған әртүрлі жауап беруге болады. Соны ықшамдап айтар болсақ, олардың әндері ойдан шығарылған байбалам емес.

Күштіден көрген қорлығын күйіне, күйзеле сөз ете отырып өзін де, өзгелерді де зорлыққа көнбей, әзілдік үшін айбаттанып, қайраттанып күресуге үндеді. Ал рухы жасымаған еңселі ел мұндай сананы сілкетін асқақ әндерді әманда аялай бермек.

Бұл – өмір сынына суарылған сұрапыл шындық. Өткен тарихтың шаң баспас, жоғалып жойылмас өмірмен бірге жасай берер мәңгілік ізі.

Сүлеймен Баязитов

.....

(Баллада)

-Варвара,- деді әйел,- менің атым

-Ал сенің?

-Ынтызар.

-Қиын екен тіптен атың

Жә, жарар,

Сені мен Иван дейін.

Түкте жоқ, -деді сонсоң таң қалатын.

Сен –Иван,

Мен- Варвара жарасып тұр,

Сен менің мазамды алып жылама құр.

Сөзіңе айтқан сенің сенбес едім,

Көзіме түспегенде арба құрғыр.

Қырық жыл жалғыз тұрам нанасың ба?

Күйеуім ерте қайтты науқас еді.

Қалмады артында бір баласы да,

Колхоздың бақшасын күтем баптап,

Қысы- қатал бұл өңір, жазы- аптап.

Жыл бойы осы жерде тұрып жатам,

Келемін әзір аман құдай сақтап.

Тірі жан аяқ баспайт қыста мұнда,

Жылдай ұзақ қыс түні батам мұңға.

Таң ата қойма жаққа бет аламын,

«А как же бас- көз өзің бар тұқымға»

Дегенін бригадирдің ел біледі,

Балақай, танып қойғын сен де мені.

Варвара осы әзілді әдейі айтқан?

Бала мәз боп күлед деп сенген еді.

Ал бала: «Мамам қайда, неге ол келмейді?»- .....

(Баллада)

...Ұзын барақ

Ішінде толған адам.

Ыңқылдаған, күрсінген, зар жылаған

Бірін-бірі қаға-маға

Сыртқа қарай тынымсыз зымыраған.

Ішін басып, дөңбекшіп жатқан

Сыбырласып қояды Әминә мен

Күйеуі Әмен:

-Бұрышта жатқан кешегі кемпір мен шал

Қоштасқан-ау, зайыры, дүниемен

Бара жатыр мыналар соларды алып,

Іш аурудан өлгендер қырсық шалып.

Күннен күнге барады саны артып,

Кетер, сірә, бұл пәле бізді де алып...

-Құдай ісі,-

Әмина еңіреді.

Толған орыс, дінсіздер төңірегі

Иман айтар жан да жоқ өле қалсақ,

.....

Еркіндігін еншілеп, егемендік тізгінін қолына алған мемлекетіміздің Тәуелсіздік туын көгінде желбіреткеніне де міне, биыл 25 жыл толып отыр! 25 жыл! Тарих үшін қас-қағым бұл сәт, жұмыр басты пендеге әжептеуір уақыт. Жас жігіттің ақыл тоқтатып, оңды- солын танып, алға қарай нық басып, өзін көрсетер шағы десек, мемлекетіміздің де тек алға қарай дамып, өркендеу кезеңіне де жетіп отырғанын көзіміз көріп отыр.

Біздің Отанымыз - Егеменді, Тәуелсіз, Қазақ мемлекеті.

Осынау маржандай тізбектеле қалған сөздердің астарында-жатса түсінен, тұрса есінен бір сәт кетпеген бабалардың ғасырлық арман жолы жатыр емес пе?

Тереңнен ойлап, тебірене толғансаң- халқымыздың барша тарихы осы Тәуелсіздік үшін, халқымыздың бас бостандығы үшін күреспен өткен екен.

Мың өліп, мың тірілген қазақ елі қилы- қилы тағдыр тауқыметін көрсе де, ұлт ретінде тарих сахнасында өзін- өзі сақтай білді. Халқымыздың қайсарлығы мен табандылығы арқасында бүгінде еркіндік самалының рахатына бөленудеміз. .....