Өз жолына түсіп алып сүрлеу соқпағымен кіп-кішкентай Құмырсқа келе жатыр еді, кенет алдынан пенде шыға келді. Пенде Құмырсқаны бір-ақ мыжып өлтіре салсам ба екен деп ойлады. Сол оймен пенденің дәп-дәу бәтеңке киген аяғы көтеріліп келе жатыр еді, осы кезде Құмырсқа:

- Ей, пенде, тұра тұр! Айтатыным бар, - деді.

- Не айтайын деп едің? - деді пенде Құмырсқаға сайқымазақ дауыспен. Сөйтті де, өзі жүресінен отыра қалды: - Ал айт, айтатыныңды! Әйтпесе, мыжи салам!

- Жақсылық жаса, - деді Құмырсқа.

Пенде Құмырсқаның сөзіне күйіп-пісті:

- Сол ма айтайын дегенің?! Сол да жаңалығы бар сөз бе?!

- Жақсылық жасасаң, өзіңе пайдасы тиеді, - деді Құмырсқа. .....

«Алпамыс батыр» қазақ елінде ерте заманнан келе жатқан халықтың сүйіп, құмарлана тыңдайтын, әртүрлі вариант, версиялары көп эпостың бірі.

Қазақ халқына көп тараған басқа эпостардан «Алпамыстың» бір ерекшелігі, бұл тек қазақта ғана емес, түрік тілдес елдердің көпшілігінде-ақ бар. Қарақалпақ, өзбек, башқұр, алтай елі, тағы басқа. Қарақалпақ, өзбек елдеріндегі «Алпамыстың» оларда да бірнеше вариант, версиясы табылып отыр. Зерттеушілердің айтуы бойынша, бұл елдерде де «Алпамыс» эпосы көп замандардан бері сақталып келген.

Қазақта «Алпамыс» эпосы халық аузынан ХІХ ғасырдың аяғында жазылып алынған. Бірінші рет басылуы - 1896 жыл. Ең соңғы, толық варианты 1957 жылы ғана басылып шықты. Осы екі арада талай рет басылған. Біздің бұл еңбегімізде талдау үшін алынатын негізгі нұсқалар - осы соңғы варианты мен 1896 жылғы басылған эпостың екінші бөлімі. Басқа тілдердегі «Алпамыстың» вариант, версияларының қысқаша мазмұнын келтіреміз де, керек болған дәрежеде ғана шолулар жасаймыз. .....

Сақан ауылға дүниеден өтіп кеткен әке-шешесіне құран оқытуға барды. Сақандар бір әке-шешеден екі ағайынды жігіт. Ағасы ауылда тұрады.

Сақан ауылға барғаннан кейін көршісі Толыбай ағаның үйіне кіріп-шықпақ болды. Ондағы бір ойы ауылда ағайындарым аз, ертең өзіңіз келіп, бас-көз болып жүріңіз демек. Толыбай, негізінен, жасы алпыстан асып кеткен, қара жұмыс істеп зейнетке шыққан, балаларының алды үйленген, солардан немере көріп отырған кісі. Мінезі ақ көңілдеу адам.

Сақан Толыбайдың ауласына кіргенде, Толыбай аулада тұр екен. Сақанды көріп елпілдеп қалды. Сақан ауылға не шаруамен келгенін айтқанда, Толыбай басын изеп Сақанды құптап-ақ тұрды. Сақанның ертең үйде болыңыз деген сөзін естігенде "барамын, шырағым, барамын, ішінде боламын" деп Толыбай тағы да елпелектеді. Осы Толыбайдың қартайған шешесі бар еді. Сақан енді Толыбаймен әңгімелесіп болып, Толыбайдың шешесіне де амандасып шықпақ болды.

- .....

Сахнаның үстінде ұзынды-қысқалы екі адам тұр еді. Бұл концерт әдеттегі концерттерден қызықсыз көрінетін сияқты болды. Өйткені келіп жататын концерттердің адамы көп боп дүмеп жүретін. Мұндай концерттердің негізі, әдетте, облыс орталығынан келеді. Өздерінің сөздерімен айтқанда, Қызылорда облыстық филармониясының жанынан құрылған. Сахна ашылғанда барабанда, гитараларда ойнайтын жігіттері тұрады. Олар әншілерді сүйемелдейді. Енді бірде бұл жігіттер қаздай тізіліп сахнадан шығып бара жататын. Демек, сахнаға дәстүрлі әнші көтеріледі деген сөз. Осы кезде концерт жүргізушісі дәстүрлі әншіні хабарлай бастайды. Әншіге берілетін барлық атақ-абыройдан да артық түсер бір сөз бар еді. Ол сахнаға көтеріліп келе жатқан дәстүрлі әншіні Ғарифолла Құрманғалиевтің шәкірті деп хабарлаған сөз. Дәстүрлі әншіге адамдардың тарапынан құрмет пен қошемет көрсетілуі үшін осы сөздің өзі де жеткілікті еді. Ал келген концерттің құрамында филармонияның күміс көмей әншісі Күлән Қалымбетованың болуы адамдарға шабытты көңіл сыйлайтын. Әншіге деген халықтың құрметі мен ықыласы тым ерекше еді.

Жекелеген аспапта ән салатын әншілер де келетін. Сондай әншілердің бірі Геннадий Шульга болды. Осы Геннадий Шульга келе жатыр десе, нәзік жандылардың алабұртып кететіні несі екен. Сірә, олар Геннадий Шульганың сырнаймен сызылтып салатын әніне ғашық болса керек.

.....

- Ыбырай Алтынсарин қай жылы дүниеге келген? - деді директор мұғалимасына.

Мұғалима бұл сұраққа жымиды.

- Ау, айтсаңызшы, сізден сұрап отырмын ғой, - деді директор тағы да. - Ыбырай Алтынсарин қай жылы дүниеге келген? Өзіңіз Алтынсариннің кім екенін білесіз бе, әйтеуір?

- Әрине, - деді мұғалима. - Мектепте оқыдық қой Алтынсарин туралы. Одан кейін мұғалімдік оқудың кезінде тағы да оқыдық педагогика тарихынан.

- Енді неге айтпай отырсыз қай жылы дүниеге келгенін?

- Есіме түспей отыр. - Мұғалима қысыла күлімсіреді.

- Ұят, - деді директор мұғалимасына. - Сіз деген біздің мектебіміздің бетке ұстар мұғалимасысыз. Бұлай болмайды, Қарашаш. Қайта бұл жерде мен болып отырмын. Не дейтін еді, "Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса, жең ішінде" дейтін бе еді? Ал егер сырткөз болса ше? Сізге келеді де, сырт адам дәл осы сұрақты қояды. Сонда не болады? Сіз біздің мектебіміздің мақтанышысыз. Егер сіз білмей жатсаңыз бұл сұрақты, онда басқа мұғалімдерге не айта аламын. Сіз деген біздің көрсетіп отырған ұстазымызсыз. Біздің осындай мұғаліміміз бар деп айтып отырған адамымызсыз. Енді осындай мұғаліміміз Ыбырай Алтынсариннің қай жылы дүниеге келгенін білмей отыр деп айтамыз ба сонда? Бәрін өзіңіз үшін айтамын. Сіз алдыңыздағы шәкірттерді қалай тәрбиелеп отырған жан болсаңыз, біз сіздерге сондай тәрбие беріп отырған адамдармыз. Оны түсінеді шығарсыз?

- .....

Қазақстан Республикасының Елбасы Н. Назарбаев «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында: «Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек; мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс, оларды оқыту нәтижесі сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс», - деген болатын.

Осы міндеттерді орындауда Қазақстан Республикасында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық және мәдени жаңартулар мектептік пән ретінде ағылшын тілінің пайдалану өрісін біршама кеңейтуде. Ағылшын тілін тереңдетіп, жан-жақты оқытуды қоғам, уақыт қажет етіп отыр. Қазақстан Республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің даму жолына түсуі ағылшын тілін жетік меңгеруді талап етеді. Сондықтан бұл өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің барлық буындарына білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап етеді. Сол үшін жаңа кезеңдегі озық педагогикалық тәжірбиелерді заман талабына сай қолдану ерекше маңызға ие.

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ «Педагогикалық шеберлік орталығы» базасында «Орта білім мазмұнын жаңарту» шеңберінде ағылшын тілі бағдарламалары бойынша біліктілікті арттыру курстары өтуде. Курс бойынша облысымыздың әр аймағынан келген 32 мектеп мұғалімдері біліктіліктерін арттыруда. .....

- Ол кезде мектепке алғашқы келген жылдарым, - дейді мұғалима. - Өзім сүйіп, қалап алған ұстаздық жұмысқа әрі жастыққа тән қызу күшпен, әрі мамандығыма деген қызығушылық сүйіспеншілікпен араласып кеткен кезім. Өзім мектепте үздік оқығанмын. Енді жоғары білімді ұстазбын. Қалаған мамандығыма қол жеткізгенмін. Осылай жүргенде бір күні бір жағдай орын алды. Алдымда бір оқушы болған еді. Сол оқушының сабақ үлгерімі өте төмен болды. Баламен жұмыс істеп байқадым. Бірақ нәтижем күткендегідей болмады. Сонан сон баланы "екілік" бағаға қорытып жібердім. Шу осы кезде шықты. Артынша-ақ мектептің директорына шақырылдым.

- Не себепті баланы "екілік" бағаға қорытасыз? - деді директор.

- Өйткені бала оқымайды, - дедім.
.....

Үлкен ағасы бірде байланыс бөлімшесіндегі жұмысына барып отырып, жұмыс арасында монтёр жігіттермен әңгімелесіп отырады. Негізінен, үлкен ағасы мектептен кейін көкесінің жанында жұмыс істеген. Көкесі кейде өз қызметтеріне байланысты ауданда өтетін жиналыстарына кетіп қалатыны бар, кейде өзге де шаруалары шығады, осындайда жұмыстың барлығын үлкен ағасына сеніп тапсырады. Ауылдық жерде әр рудың өзінің ел ағалары болады. Ағайынның қызық-қуанышы, "біреудің кісісі өлсе, қаралы ол" дегендей, қазалы жерде де осы ел ағалары тізгін ұстайды, пәтуалы сөз, елдік мүдде айтылуға тиісті. Көкесі де - өздерінің Баймырза руының басы-қасында ағалық жасап жүрген адам. Бұл жерде Шәріп, Қолғанат есімдері қатар аталады. Бір кезде ағайынның ас-тойында ел ағалық жасаған осы кісілердің есімдері әлі де жаңғырығып айтылып отырады. Көкесі осындай істердің басы-қасында жүргенде де байланыс бөлімшесінің жұмысын үлкен ағасына сеніп, тапсырып кетеді.
.....

Бағана ғана осы кафедрадан кіріп-шығып жүрген бір оқытушыны көрген еді. Бұған түсі суықтау көрінген. Мына қағазда осы оқытушының сабағы болмай-ақ қойса екен деп тіледі.

Кафедраның есігін қағып, кіріп барғанда әлгі оқытушының дәл қарсы алдында отырғанын көріп, дағдарыңқырап қалды. Ол бір жігітпен шахмат ойнап отыр екен. Түскі астың уақыты болған еді. Оқытушы мұны көре салып:

- Кел, кел бала! Не жұмыспен жүрсің? - деді бәйек болып.

Бұл келген жұмысын айтты. Оқытушы қағазды қолына алды. Сонан соң:

- Ой, айналайын, мына сабақтарға бір ай жүресің ғой, - деді. - Ішінде менің сабағым жоқ па екен? - деді сонан соң оқытушы. Қағазға қайта үңілді де: - Менің сабағым жоқ екен, - деді.

Әлгі бір әзірде ғана осы оқытушының сабағы болмай-ақ қойса екен деп тілеген еді. Енді болмай қалғандығына өкінді. Оқытушы енді кафедра есігінің қайырылысындағы бұрышқа көз тастады да, қыз баланың есімін айтқанда, аядай ғана кафедраның ішінде, бұл ойлағандай, екі адам емес, үшінші адамның барын енді ғана аңғарыпты. .....

- Мені жұрт қатал оқытушы деп айтады, - дейді оқытушы. - Студенттерін қинайды дейді, оларға қоймайды дейді. Мұндай әңгімелер өзімнің де құлағыма жетіп жатады. Тіпті бірде ректорға дейін жетіпті. "Өркен, сені жұрт солай деп айтып жүр ғой, неге студенттеріңді қинайсың?" - деді ректор. "Онда сабақ сұрамастан қойып бере берейін", - дедім. "Мен олай деп тұрған жоқпын, - деді ректор. - Бірақ студенттер де адам баласы ғой. Кішкене түсіністікпен қарасаңдар болмай ма?"

Бірде бір қызық оқиға болды. Жазғы уақыт еді. Жазғы сессияның басталған кезі. Оқу орнынан шығып, жаяу жүргіншілер жүретін соқпаққа түсіп алып келе жатқанмын. Бір кезде жолдың жиегінде отырған бір келіншекке көзім түсіп кетті. Әлгі келіншектің түрі деген әбден әбіржіп кеткен. Өзі жерге төселіп, жайғасып отырып алыпты. Жанына еріксіз аялдадым. Түріне қарап аяп кеттім .....