Кіріспе
Қазіргі кезде магистралды мұнай құбырлары (ММҚ) мұнайды тасымалдау түрлерінің едәуір арзан және жоғары сенімді түрі болып
табылады. Олар жоғары өткізу жолағымен, құбыр желісінің диаметрі 530 - ден 1140 мм дейін және 50 км кем емес ұзындығымен сипатталады. Мұнайды тасымалдауға жеткілікті құбыр желісіндегі қысымды тудыру және ұстап тұру үшін, мұнайды тасымалдаушы станциялары (МТС) қажет болады. Қазіргі кезде, мұнайды тасымалдаушы жүйелерін жетілдіру үшін, сорғы станцияларына қуатты жиілікті – реттеуші электр жетегі (РЭЖ) енгізіле басталды, олардың әмбебвп мүмкіндіктерін автоматтау мен қуатты үнемдеу мәселелерін кешенді қамтамасыз ету құралдары ретінде дәлелдеді. ЦН-ның өнімділігін реттеу кезінде пайдаланатын қуатты үнемдеуден басқа, жүйедегі гидравликалық соққылардан тыс, агрегат элементтеріне жүктемелер мен ағып кетулерді төмендетумен анықталатын, қорды үнемдеу әсері де өте маңызды болып келеді.....

Кіріспe
Oптoэлeктрoникa бірлeскeн элeктрлік жәнe oптикaлық тәсіл нeгізіндe
aқпaрaтты бeру, қaбылдaу, өңдeу, eстe сaқтaу сұрaқтaры қaрaстырылaтын
тeхникa мeн ғылымның бөлімі бoлып тaбылaды. Aқпaрaттық жәнe тeхникo-
экoнoмикaлық көрсeткіштeрдің (сeнімділігің aртуы, тeз әрeкeттілігі, көлeмі
мeн сaлмaғынығ aзaюы) өсуі жүйeнің үздіксіз қиындaуы рaдиoэлeктрoникa
мeн eсeптeу тeхникaсының дaмуынa әкeліп, oсыдaн oптoэлeктрoникa бөлініп шықты.
Қaзіргі элeктрoникaдa көбінeсe қaтты дeнeдeгі элeктрoнды құбылыстaр
(нeгізінeн жaртылaй өткізгіштeрдe) жәнe oсылaрдың нeгізіндe жaсaлғaн –
жaртылaй өткізгішті aспaптaр қoлдaнылaды.
Элeктрoнды құбылыстaр бaсқaру сигнaлынa үлкeн сeзімтaлдығымeн,
функциoнaлды иілгіштігімeн, жoғaры тeз әрeкeттілігімeн жәнe
әмбeбaптылығымeн eрeкшeлeнeді. Элeктрoникa көмeгінсіз шeшілeтін
тeхникaлық сұрaқтaр мeн тaпсырмaлaр жoқ сeкілді.
Aлaйдa, жaртылaй өткізгіш элeктрoникa дaмуымeн oлaрдың нeгізіндe
элeктрoндық құбылыстaр мeн жүйeлeрді пaйдaлaну мәсeлeлeрі бoйыншa
eлeулі шeктeулeр бaр. Aтaп aйтқaндa, элeктрoндық жүйeлeр мeн төмeн
сeнімділік (aрттыру қaптaмa тығыздығы бaрлық құрaлдaрмeн) элeмeнттeрдің
күшті өзaрa әсeр сaлдaрынaн төмeн бөгeуілгe қaрсы.
Шуылдaр бaсқaру жүйeсі мeн өнeркәсіптeгі aвтoмaтизaция кoнструктoрлaрынa көптeгeн қиыншылықтaр әкeлeді, сoндықтaн бaсқaру жәнe
бaйлaныс сигнaлы өтeтін элeктрoнды aппaрaтурa мeн жeлілeр өтe сeнімді
экрaндaлуды қaжeт eтeді.....

Кіріспе
Объектiлердi техникалық жағдайдын бағалауы және жабдықтың қызмет
мерзiмін ұзарту үшін бақылаудың әр түрлi әдiстерiмен оларды кешендi
тексеру керек.
Конструкциялық материалдар күйінің, әртүрлі физикалық әдістер мен
құралдары орналасқан үлкен арсеналы бар қазiргi диагностикасы ақаулықты
анақтау міндеттерімен ғана шектелмейді, материалдардың механикалық
сипаттамаларды анықтау мiндеттерiн шешуде кеңiрек пайдалана бастаған,
және де негiзгi орынды қалдық және ішкі жұмыс кернеулерін өлшеудегі
әдiстер мен құралдар алады.
Осыған орай бірінші орынға механикалық бұзылулар, металлтану және
бұзбай бақылауды байланыстыратын техникалық диагностика әдістері
шығады. Мұндай әдістерге бірінші болып шиеленіскен деформацияланған
күйді бақылау әдістері жатады.
Металл құрылымның басты эксплуатация сипаттамасы - шиеленіскен
деформацияланған күй, себебі, кернеу белгілі бір деңгейден артқан кезде
құбырлар, өтулер, ғимарат аражабы, жебе және тетiктердi көтерме ақының
арқандары және т.с.с. маңызды конструкциялардың ақауына және бұзылуына
әкелуі мүмкін , және де электрлік машиналардың айналмалы бөліктерінің сынуына әкеледі.
Жұмыс істеп тұрған конструкция залалдануының басты көзі болып
коррозияға ұшырау процесі, шаршау және сұламалық интенсивті түрде
артатын кернеу шоғырлану аймағы екені белгілі.
Эксплуатациялы зақымдануға әкелетін процесстер болып кенеу шоғырлану аймағында (КША)
металлдың өзгеруі табылады (коррозия, шаршау, сұламалық). Демек, жабдық
және құрылым диагностикасында кернеу шоғырлану аймағын табу маңызды
міндеттердің бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта шиеленіскен деформацияланған күйді бақылау және
конструкция бөлшектерінің магниттік диагностика параметрі арқылы жұмыс
істеуін бағалау ашық мәселе ретінде қала береді .
Улкен қызығушылық өзара байланыста магниттiк және металлдардың
механикалық параметрлерiне негізделген болат конструкцияның шиеленіскен
деформацияланған күйін жанама магниттік бақылау әдістерінде көрінеді.
Өңделген әдістер және металлдың магиттік диагностикалық параметрлері
бойынша механикалық кернеуді техникалық өлшеуіш құрылғылар құбыр
(құбыр, үшжақты, пісірме қосылыс) конструкция элементтерінің шиеленіскен
деформацияланған күйін ерте диагностика жасауда артықшылықтарға ие
болады . Жағдайлар қатарында шиеленіскен деформацияланған конструкция
элементтер күйін бақылауда магниттік шуларды тіркеу, металлды магниттік
анизотроп, коэрциативті күш және металлдың магниттік есте сақтауы үшін
техникалық амал қолдануымен жүргізіледі....

Кіріспе
Соңғы кездерде, ірі өндірістік тағайындау объектілермен қатар, орташа
және кіші өндірістік, өнеркәсіптік, шаруашылық және т.б. тағайындау
объектілері үшін орталықтандырылған күзет-өрт сөндіру сигнал беру
жүйесіне (ЦСОПС) деген сұраныс өсті. Мұндай кәсіпорындарда, әдетте, өзінің
жеке күзет бөлімшелері болады. Сигнал беру кезінде жылдам әрекет жасауды,
сигнал берудің нақты уақытын және жерін анықтауды, күзетке шараларды
өткізу және оны күзеттен алуды жеңілдетуді қамтамасыз ету үшін, барлық
объект аймағында орталықтандырылған бақылау жүйесін орнату қажет.
Күзет-өрт сөндіру сигнал беру жүйесі- бұл, өртті немесе жануды табу,
бұл объектіде өрт туралы және мәліметтерді өндеу және көрсету, техникалық
құрылғылар мен өрт сөндіру орнатуларды қосуға арналған автоматты түрде
бұйрық беруі үшін арнайы ақпараттарды, және де күзетілетін аймаққа
рұқсатсыз дендеп кіруді тоқтату үшін, заманауи объектіде орналастырылған,
бірлесіп жұмыс істейтін өрт сөндіру сигнал беруінің техникалық заттарының
жиынтығы.....

Кіpіспе
Бүгінгі күні көптеген өндіpіс түpлеpі мен күнделікті тұpмыс кеpегіне
қoлдaнылaтын сaн түpлі техникaлық құpaлымдap негізінің бaқылaуы сaндық
құpылғы негізінде жүзеге aсaтындығы белгілі. Бaқылaу жұмысының
белгіленген мaқсaтпен жүзеге aсуы үшін нaқтылaнғaн уaқыттapдa бaқылaу
oбъектісінің бaптaулapы өлшеніп және бaсқapушы құpылымның сәйкесті
жaғдaйы paстaлып, aлынғaн aқпapaттapғa қaжетті келтіpімдеp apқылы түзеу
жүpгізіліп, нәтижесінде бaқылaу сигнaлдapы тудыpылaды дa, oлapдың
сәйкесті әpекеттеpімен oбъектінің жaғдaйы қaжетті жaққa aуыстыpылaды.
Қaзіpгі зaмaндa көптеген елдеpде сынaптық темoметpді үйдегі
күнделікті тұpмыстa дa қoлдaнбaйды. Қaзіp сaндық тpмoтүpлендіpгіштеp
тұтыну жaғынaн кең етек жaюдa. Менің диплoмдық жұмысымдa сaндық
түpлендіpгіштің бapыншa қapaпaйым әpі бaғaсы жaғынaн apзaн, және oсы
кpитеpийлеpге қapaмaстaн темпеpaтуpaны тез әpі дәл түpлендіpуі зеpттеледі.
Бұл менің диплoмдық жұмысымның біpден-біp өзектілігі бoлып тaбылaды.....

Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Сандық тахометрдің интегралды
микро сұлбада жобалау». Соңғы уақыттарда автокөліктердің
қозғалтқыштарының айнымалы контроллерлері өте маңызды мәселе болып
келеді. Буынды қозғалтқыштардың айналу жиілігі кезінде іштей жануын
өлшейтін біраз аспаптар бар, олардың аналогтыда,сандықта түрлері бар.
Дипломдық жұмыстың мақсаты санау жүйесін жеңілдету, іштен
жанатын қозғалтқыштың иінді білігіндегі сезгіш құралдан (датчик) түскен
ақпаратты өңдеу және жіберу, сонымен қатар тахометрдің көрсеткіш
тақтасына түскен ақпараттарды бейнелі түрде көрсету.
Импульстің бағдарламалық өңдеуін қолдану жиілік құрылғысының
айналуының жайлылылығын және жоғары дәлдікте болуын көрсетеді,
индикатор жиілік құрылғысының айналуын қарастыратын нағыз өлшеуші
аспап. Бұл мақсаттарды орындауға шет елдің бағдарламалық
микроконтроллерлі фирмасы Mісrосhіp Tесhnоlоgy Іnс. (АҚШ) мүмкіндік
береді, тез әсер ететін, жоғары дәрежелі және жүктемелі тәсілдерінің порттарына ие.
Бұл дипломдық жұмыста цифрлі тахометр Pіс-контроллерімен
қолданылады, басқа ұқсас схемаларға қарағанда анық сипаттама беру
мүмкіндігіне ие. Механикалық шкала мұндай мүмкіндік бермейді, сондықтан
электронды құрастыруды қолданамыз. Қазіргі кезде электронды шкалалар
және жиілік өлшемдері үлкен мөлшерде өңделуде, микросхемаларды қолдану
кезінде әртүрлі деңгейлер бірлестіріліп, жасалады. Бұлар көбінесе қиын
құрылғылар, ондаған микросхемаларды есептеп шығару керек. Бұл құрылыс
жеткілікті түрде қиын, қайталанып орындалады, қиын схемалар әлдеқайда
жоғары мүмкіндіктердің барлық этаптарында қателікке жол беріледі-
жариялаудан бастап монтажға дейін.....

Кіріспе
Қазіргі кезде термометр температураны өлшейтін тиімді құрал болып
табылады. Аналогты термометрмен температураны өлшегенде өлшеудің
нәтижесі әрдайым өзгеріп тұрады. Бұл дипломдық жобада портативті сандық
термометрді микроконтроллерлі базасында жобалау қарастырылды. Сандық
термометрдің ерекшелігі ол өлшеу нәтижесін дәл береді және бірнеше
секундтың ішінде мәлеметтерді бере алады, екінші жағынан әрдайым
жанымызда алып жүріп, кез -келген уақытта қолдануымызға болады.
Термометр Atmel фирмасының Attiny2313 микроконтроллерінің негізінде
жасалды. Бұл контроллер жылдамдығымен ерекшеленеді және кіріс - шығыс
порттар саны да қолданысқа жеткілікті.
Құрылғы төменгі және жоғарғы температураларда жұмыс жасауға және
де өлшеу нәтижесін еш ауытқусыз жеткізуге мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта, термометрлер көптеген түрлері бар: сандық,
электрондық, инфрақызыл, пирометр, биметалл, қашықтан, электрбайланыс,
сұйық, термоэлектрлік, газ, кедергі термометрлері т.б. әр бір термометрдің
өзіндік принціпі және қолдану сферасы болады. Содан бері, көп уақыт өтті, ал
осы уақыт ішінде термометр жақсарды және жаңғыртылды. Физиканың соңғы
жетістіктері арқасында температура өлшеу үшін жаңа әдістер әзірленді.
1 Техникалық бөлім
1.1 Термометр туралы тусінік
Термометр - температураны өлшейтін аспап: ауа, су, топырақ, адам
денесі мен басқа да физикалық органдар. Термометрлер метеорология,
гидрология, медицина және экономиканың басқа да ғылымдар мен
салаларында пайдаланылады.....

Кіріспe
Қaзіргі ХХІ ғaсырдa мeмeлeкeттің экoнoмикaсын көтeрудe тaу-кeн
өндірісінің aлaтын oрыны eрeкшe. Aл біздің мeмлeкeтіміздe дa тaу-кeн
өндірісі oсы күнгe дeйін қaрқынды дaмып кeлудe.Қaзaқстaн дaмығaн 50 eлдің
қaтaрынa қіру жәнe бәсeкeгe қaбылeтті бoлу үшіндe біз oсы өнeркәсіп сaлaсын
бaрыншa тeз жәнe жoғaры дeңгeйгe көтeріуміз тиіс. Қaзіргі уaқыт
тeхнoлoгиялaры өтe жoғaры дeңгeйдe дaмығaн зaмaн,oсы кeзeңдe тaу-кeн
өндірісідe зaмaн тaлaбынa сaй дaмып кeлe жaтыр сoнымeн қaтaр кeн
өндірісінің жұмысытaрыдa нeдәур жeңілдeді.
Қaзaқстaндa тaу-кeн өндіріс сaлaсындa 164,5 мың a дaм жұмысп eн
қ a мтылғaн. Eліміздe с oнымe н қ a тaр хр oм к e ні әлeм қo рының 30 %-ы,мaрг a нe ц
к e ні -25%-ы,тe мір кeні -10%- ы құр aйды. Мыс,қoрғ a сын жән e мырышдың үл e сі
әлe мдік қ oрдың 10 % жән e 13%-ын құр aйды . Бүгінд e Қa зa қст a н т a у- к eн
мe тa ллургия к e шe ні шикіз a т экспo ртынa жәнe бa стaпқы мe тa лд aр өндірісін e
қ a тты н a зaр a уд a рылғ a н .
Мeннің жұмысымның тaқырыбы «Тaу-кeн өндірісі тeхнoлoгиялaры
үшін SCADA пәкeттeрін әзірлeу» бoлғaндықтaн SCADA турaлы aқпaрaт.
SCADA тұжырымдaмaсы (Supervisiory Control Amd Data Acquisition –
диспeтчeрлік бaсқaру жәнe дeрeктeр жиыны) бaсқaру жүйeсімeн жәнe
ғылыми-тeхникaлық өрлeу жaуaптaрымeн aлдын-aлa бaрлық жүрісімeн
aйқындaлғaн. SCADA тeхнoлoгиясын қoлдaну бaсқaру жүйeсін құру
тaпсырмaлaрды шeшудe, жиынтықтa, өңдeудe, жібeрудe, сaқтaу жәнe
aқпaрaтты бeйнeлeудe жoғaры дeңгeйлі aвтoмaттaндыруды қoл жeткізугe
мүмкіндік бeрeді.....

Кіріспе
Кодалық құлып күзетілетін тұрғын үйлерге, өндірістік ғимараттарға
бөтен адамдардан кіруінен қорғанудың тиімді құралы болып табылады.
Олардың артықшылықтары қолданудың қарапайымдылығы, сенімділігі,
жоғары деңгейде қорғанысты қамтамасыз ету мүмкіндігі, кодты ауыстырудың
салыстырмалы жеңіл болуы (қарапайым механикалық құлыппен
салыстырғанда). Сондай-ақ тағы бір маңыздылығы, көп көлемді адамдарға
рұқсат етуді көрсеткен кезде кілтті дайындаудың қажет еместілігі. Бірақ
мұндай жүйенің бір кемшілігі қаскүнемдіктерге кодты жасырын көру немесе
оны теріп алу мүмкіндігі. Алайда, кодтың көп разрядты болуы немесе кодты
терудің шектелген саны немесе код теру кездінде сәтсіз болған жағдайда
арасына уақыттық кідірісті еңгізу, кодты теріп алуға кедергі жасайтын
конструкциялық ерекшеліктерінің болуы бұл мәселе өте күрделене түседі.
Сондықтан да соңғы бұны өте ыңғайлы деп атауға болмайды. Берілген
дипломдық жобада микроконтроллерді қолдану арқылы тұрғын үйдің сыртқы
есігіне электронды кодалық құлыпты әзірлеу іске асырылады. Бұл дипломдық
жобада талаптардың бірі болып кодты теру кезінде дабылдық құрылымды
қондыру болып табылады.

1 Техникалық бөлім

1.1 Микроконтроллер негізінде микропроцессорлық жүйені әзірлеу
Микроконтроллердің негiзiндегі микропроцессорлық жүйе (МПЖ)
кейбiр объектiнi басқарудың мiндеттерiн атқару үшiн арнайы енгізілген жүйе
ретінде пайдаланады. Осы қолданудың маңызды ерекшелiгi нақты уақытта
жұмыс атқаруы, яғни белгiлi уақыт аралығында сыртқы оқиғаларға
реакцияның әсер етуі. Мұндай құрылғылар микроконтроллер атауын алды.
МПЖ - ні өңдеушiнiң алдында жобалаудың толық циклын өткiзуiн мiндеті,
қызмет етудiң алгоритмын әзiрлеуден бастап және бұйымның құрамын
комплекстi зерттеуге дейін,тіпті өндіріске қажетті жұмыс жүргізу міндеті тұрды.
Техникалық тапсырмада арнайы басқару функциясын дайындаудың
контроллерге қойылатын талаптары тұжырымдалады. Техникалық тапсырма
микронтроллерді қолданушыға не керектігін аспаптың қандай жұмыс жасау
керектігін анықтайды. Техникалық тапсырма жазбаша түсіндірме ретінде
ұсынылады. Қолданушының талаптары негiзiнде функцияны анықтайтын
функционалдық спецификация құрылады, соған сәйкес құрылғының қойылған
талаптарға сәйкестігі анықталады.
Ол деректердiң кірістегі және шығыстағы пiшiмдерiн сипаттап,
контроллерді басқарушы сыртқы әсерлерді бақылайды.
Басқару алгоритмның кезеңдерінің әзiрленуi ең жауаптысы болып
табылады, себебi осы кезеңнiң қатесi әдетте жасалынып бiткен бұйым.
Техникалық тапсырмада арнайы басқару функциясын дайындаудың
контроллерге қойылатын талаптары тұжырымдалады. Техникалық тапсырма
микронтроллерді қолданушыға не керектігін аспаптың қандай жұмыс жасау
керектігін анықтайды. Техникалық тапсырма жазбаша түсіндірме ретінде
ұсынылады. Қолданушының талаптары негiзiнде функцияны анықтайтын
функционалдық спецификация құрылады, соған сәйкес құрылғының қойылған
талаптарға сәйкестігі анықталады.....

Кіріспе
Бүгінгі күнде ғылыми-техникалық прогресс адамдардың қалада өздерін
жайлы және ыңғайлы сезінуіне жағдай жасайды. Өткен ғасырға қарағанда,
қазіргі кезде көптеген адамдарға қолжетімді болып келетін - су құбыры,
жылумен қамтамасыз ету, жарықтандырудың орталықтандырылған қызметі
деген сияқты жайлылықтың түрлері көп кездеседі. Біздің өмірімізге тұтастай
сіңісіп кеткен өркениеттің осындай оңтайлылықтарынсыз күнделікті
тіршілігімізді елестету мүмкін емес.
Электр станциясы – табиғи энергияны элекр энергиясына айналдыратын
энергетикалық құрылғы болып табылады. Электр станциясының түрі табиғи
энергияның түрімен анықталады. Органикалық отынды (көмір, мұнай, газ,
т.б.) жандыру кезінде бөлінетін жылу энергиясы пайдаланылатын жылу
электр станциялары (ЖЭС) қазіргі кезде ең көп қолданылатындардың
қатарына жатады.
ЖЭО – жылу элекр орталығы, жандырылатын органикалық отынның
химиялық энергиясын пайдалану арқылы электрлік және жылу энергияларын
араласып өндіруге арналған орталық. Электр станцияларының жұмыс жасау
ерекшелігіне олардың уақыттың әрбір мезетінде бөлінетін электр
энергиясының жалпы көлемі тұтынылатын энергияның мөлшеріне толықтай
сәйкес келетіні жатады. Жоғары температуралы су буын өндіретін құрылғы
бу қазаны болып табылады. Бұл кезде қазанның ішінде бу түрінде б олатын
судың қысымы атмосфералық қысымнан әлдеқайда жоғары болып келеді.
Судың қызуы қандай да бір отынды жағу кезінде жылу энергиясының бөлінуі
негізінде жүзеге асады. Бұл құбылыс қазіргі кезде бу қазандарының құрылысы
әр түрлі болғандығына және өндірістік те, тұрмыстық жағдайларда да
қолданылуына қарамастан да жүзеге асып жатыр.
Дипломдық жобамның мақсаты: Siemens өнеркәсіптік контроллерді
қолдана отырып ЖЭО - дағы бу қазанының автоматты басқару жүйесін
жетілдіру.
Барлық бу қазандары өздерінің құрылысына байланысты бірдей қағида
бойынша жұмыс жасайды:
- қазанның жоғарғы бөлігінде орналасқан барабан типтес резервуарға
электрсорабын пайдалану арқылы су жіберіледі;
- бұл резервуардан су арнайы ағызып апаратын құбырлар арқылы
құрылғының төменгі жағында орналасқан коллекторға ағады;
- коллектордан жоғарғы резервуарға тағы да бір құбырлар жалғасады,
олар отынның жану кеңістігінде орналасқан.
1 бөлім. Технологиялық бөлім
ЖЭО-дағы бу қазанының
негізгі функцияларының технологиялық сызбасы
Бу қазаны - органикалық отынның жануы кезінде бөлінетін жылуды
пайдалану жолымен оған тоқтаусыз ағылатын судан бу алу үшін қажетті қызу
беті бар құрылғы болып табылады. Заманауи бу қазандарында камералық
пештегі жанудың факелдық әдісі қолданылады, ол призмалық тіке шахта
түрінде келеді. Жанудың факелдік әдісі отын камерасында отынның ауамен
бірге толассыз қимылдары арқылы жүзеге асады. ЖЭО-ның бу қазаны
сызбасы 1.1 суретте көрсетілген.....