Ұлттық тәрбие беру арқылы бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту жолдары
ХХ ғасырдың 20 - 30 жылдары Қазақстанда этнопедагогикалық ой - пiкiрдiң дамуына үлкен үлес қосқан қазақтың ағартушы - педагогтары А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, М. Дулатовтың еңбектерiнде бастауыш сынып оқушыларына ұлттық тәрбие беру туралы ой - пікірлері, оларды жүзеге асыру жолдары нақты көрсетiлген.
1. Ахмет Байтұрсыновың бүкіл өмір жолындағы басты идеясы қазақ халқының ұлттық санасын ояту, тұрмыс - жағдайын жақсарту, ол үшін халықты жаппай сауаттандыру, оқыту керек екенін айтып, өзінің ұлттық идеясын насихаттайды.
А. Байтұрсынов қазақ балаларының ана тілінде сауатын ашуына ерекше күш жұмсап, оларға арнап “Сауат ашқыш” атты оқу құралын жазып шығарды.
Ахмет Байтұрсыновтың “Әліпбиi” қазақтың алғашқы ұлттық сипаттағы әліппесі. Ол араб графикасымен жазылған нағыз ұлттық “Оқу құрал”. Бұл оқулықты жазудағы оның алға қойған мақсаты - бастауыш сыныпта балалардың сауатын ашу. Кітапта автор әр әріпті жекелеп түсіндіріп, олардың жазылу және айтылу кезіндегі ерекшеліктеріне тоқталады.
Оқу құралының ерекшелігі әріпті тегіс үйретіп біткеннен кейін оқулық соңында сауат ашар оқушы қауым үшін тәрбиелік маңызы ерекше, идеясы құнды өлеңдер, тақпақтар, айтыс, ұсақ әңгімелер берілген. Оларды берудегі мақсат - оқушы әріптерді толық меңгерді ме, жоқ па, екіншіден, жаттығу үшін берілген әдеби нұсқалар оқушыларды адамгершілікке, адалдыққа, еңбекқорлыққа, мәдениеттілікке тәрбиелер деген ой болды......

Зерттеудің көкейтестілігі: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге баынша қабілетті елу елдің қатарына кіру страегиясында Н.Ә.Назарбаев: «Білім беру реформасы Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құраладарының бірі», деп ерекше көрсетті.
Осыған орай дүниежүзілік жаһандану жағдайларына байланысты біздің Республикамыздың жалпы білім беру мектептерінің алдында оқушыларды бәсекеге қабілеттендірумен қатар, оларды өз ана тілінде таза сөйлеуде бейімдеу талабы тұр.
Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты туралы тұңғыш ұлттық педагогика пәнінің негізін қалаған М.Жұмабаев тілсіз ұлт, тілінен айырылған ұлт дүниеде ұлт болып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. Ұлтының ұлт болуы үшін бірінші шарт – тілінің болуы. Ұлт тілінің кеми бастауы, ұлттың құри бастағанын көрсетеді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмауы тиіс. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихи тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұратындығын көрсете келе, ана тілін ұмытқан халықтың толыққанды ел болып өркендеп, қанат жаюы мүмкін еместігін дәлелдеген.
Қазақ тілін оқытудың ғылыми негізін жасауда зор еңбек сіңірген А.Байтұрсыновтың еңбектерінен баланың сөйлеу дағдысын қалыптастыру жөнінде құнды пікірлер табуға болады. Тіл дамыту мәселесі бертін келе әдісккер ғаымдар Н.Жұбанова, Б.Кәтенбаева, Б.Құлмағамбетова, С.Рахметова, А.Жаппаровтың еңбектеін,де зерттелді. Қазақ тілі мен оның әдістемесі жөніндегі ғылымның дамуына Қ.Жұбанов, С.Аманжолова, Н.Сауранбаев, С.Жиенбаев, Ә.Сәдуақасов, Ғ.Бегалиев, т.б. ғалымдардың еңбегу өте зор. Бұдан кейінгі ғалымдар К,Аханов, А.Ысқақов, Ы.Маманов, Р.Әміров, Р.Сыздықова, Ф.Мусабекова т.б. еңбектерімен танысып, ондағы тіл мәдениетімен стилистік грамматикалық формалардың синонимдік варианттарымен функционалдық ерекшеліктері туралы құнды пікілерді тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізін жетілдіруде үлкен маңызға ие екенін байқадық.
Зерттеудің мақсаты: Тілге қатысты ғылыми практикалық жаңалықтарға сүйене отырып, қазақ тілін оқыту барысында тіл дамыту жұмысын жүргізудің мазмұнын, жолдарын, әдіс тәсілдерін белгілеу.
Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, бастауыш мектепте қазақ тілі сабақтары жүйелі жүргізіліп, теориялық негіздері айқындалса, оны іс тәжірибе қолданудың тиімді әдіс тәсілдері сараланып, әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілсе, оқушылардың тілін дамытуға негіз болады.
Зерттеудің міндеттері:
- Тіл дамыту мәселесінің теориялық негізін айқындау;
- Қазақ тілін оықту барысында тіл дамыту мәселесінің шешуі нәтижесін зерттеу; ....

Еліміз егеменді, тәуелсіз мемлекет болғаннан кейін ауқымды өзгерістер жүріп жатыр.
Саяси – экономикалық тағы басқа дами бастаған сайын, елімізде барлық жағынан елеулі өзгерістер енуде. Қазақстан Республикасы өзін бүкіл әлемге демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде танытты. Осы 15 жыл ішінде Қазақстан Республикасы табанды түрде күресіп, саяси – экономикалық білім жүйесінің өзгеруіне алып келді.
Қазіргі жастар ертеңгі ел басындағы халық тағдырын шешетін азамат болады. Сондықтанда, мемлекеттің алдында тұрған міндеті – қоғамда өз орнын табатын жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Адамды – адам қылған, ары қарай дамытып, жетілуіне итермелеген, әр қашан жетелеу үстінде тұрған құбылыс ретінде ең алдымен – тілді алуға болады.
Тіл – адам ойын жетілдіруші, халық мәдениетін таныстырушы, әлемді-қоғамды таныстырушы.
Тіл арқылы - әр адам өз ойын, өз пікірін жеткізе алады, қоршаған ортамен қарым - қатынасқа түсе алады. Тілді тиімді әрі дұрыс пайдалану адамның сөздік қорына және орынды қолдануына байланысты. Сөз байлығы мол баланың ойы ұшқыр, шешен, әсерлі етіп сөйлей алады.
Біздің қарастыратынымыз көмекші мектептегі бастауыш сынып оқушыларының сөздік қоры.....

Заман алға жылжып, қоғам өзгерген сайын жаңа мазмұнды оқу жүйесін қалыптастыру өмір талабы.
Бүгінгі заман талабына сай оқу бағдарламалары мен оқулықтары, оқытудың негізгі мәні, адам тәрбиесі жеке тұлға ретінде дамуы мен тәрбиеленуіне тікелей ықпалы тиетін жаңаша көзқарастарды батыл енгізуде. Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында (1997 жылы маусым)», «Білім беру жүйесінің басты мақсаты ұлттық және жалпы адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау»- деп айқын көрсетілген жастарға білім мен тәрбие берудің негізі болып саналатын жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жақсарту бірінші кезектегі мәселе болса, бастауыш мектеп негіздің негізі түп қазығы.
Бастауыш сыныптағы әр балаға неке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тәән санасы, еркі, өзінің әрекет жасай алатын ортасы бар екенін ескере отырып, оқушының білімге, ғылымға деген ынтасын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетін, диалектикалық дүниетанымсын, өмірлік мақсаты мүддесін айқындауға, жеке басының қасиеттерін дамытыпоны қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу оқу үрдісінің жемісі болып табылады.
Оқу үрдісі бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекеті нәтижесінде жүзеге асады, ал танымдық әрекеті негізінде оқушыларда танымдық белсенділік қалыптасады. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің қазіргі даму кезеңіндегі қлғамның түрлі реформаларының құрылуы мен тұлғаның белсенділігінің жоғарылауы арасында байланыс айқындала түсуде.осыған байланысты оқушыларының танымдық әрекетін белсенділендіру, оны тиімді басқару және дамыту, әдістемелік, ұйымдастырушылық және моральдік-психологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету күрделі педагогикалық мәселе ғана емес, маңызды әлеуметтік міндет болып табылады.
Танымдылық белсенділік адамға өте маңызды және күрделі құрылым ретінде өзінің психологиялық анықтамаларында көптеген тұжырымдамаларға ие. Білімді белсендіру мәселесіне байланысты әр еңбектерде таным белсенділігіне анықтама беріледі, оның құрамды белгілері бөлшектеніп мазмұны мен көмегі анықталынады. Таным белсенділігінің мәселесі – педагогикалық зерттеулердің терең негізі екенін атап көрсету керек. Оның зерттеуіне маңызды үлес қосқандар: М.Н. Скаткин,
И.Ф. Харламов, М.А. Даншов, И.Л. Лернер, М.И. Махмутов, Т.Ш. Шашова, Г.И. Щукина, және тағы басқа.
Бүгінгі күн оқу пәнінің мазмұнын оқыту мен тәрбиелеудің әдіс тәсілдерін одан әрі жетілдіруді, олармен байланысын нығайтуды міндеттеп отыр. Бұл міндет сабақ барысында тиімді әдіс-тәсілдерді кеңінен қолдануға жетелейді. Уақыт ағымы, ұстаздар қауымына жаңа міндеттер, ауқымды талаптар қойып отыр. Яғни, бүгінгі күн мұғалімдерінің алдында тұрған ең басты міндет – оқушылардың сабаққа деген белсенділігін арттыра білу.
Зерттеудің объектісі: Бастауыш мектеп оқушыларының оқу-тәрбие барысындағы таным белсенділігін жетілдіру.
Зерттеудің пәні: Бастауыш мектептегі 1-сыныптың дүниетану пәні.....

Зерттеудің мақсаты: компьютерді бастауыш сыныпта инфоорматиканы оқытуда оқыту құралы ретінде пайдаланудың тиімділікті арттыру мүмкіндіктерін теориялық тұрғыдан анықтау және оны пайдалану әдістемесін мазмұндау.
Зерттеудің объектісі: бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие процесі.
Зерттеудің пәні: информатиканы бастауыш сыныпта оқытуда компьютерді пайдалану барысы.
Зерттеудің міндеттері:
- зерттеу тақырыбына информатика арнайы әдебиеттерді шолу жасау, талдау;
- компьютердің оқыту үрдісінде пайдаланудың ролі мен орнын анықтау;
- бастауыш сыныпта информатиканы оқытуда компьютерді пайдалану арқылы оқытудың тиімділігін арттыру.

Кез-келген педагогикалық жаңалықтар, соның ішінде оқыту ақпараттық технологиялары, бұрынғы тұрақталған әдістермен (тәсілдермен) салыстырғанда артықшылықтарын көрсетіп немесе олардың кейбір кемшіліктерін түзей алса, онда ақпараттық технологияның өмір сүруге және кең таратылуға мүмкіндігі болғаны.
Компьютер көмегімен осы сияқты сүлбелерді жүзеге асыру әрекеттері бұрын 2-ші, 3-ші буын машиналарында да жасалған, ал қазіргі кезде дербес техникада жалғастырылып келеді. Бірақ бұл бағытта әлі де айтарлықтай жетістіктерге жеткен жоқ. Бұның себебі: компьютерге тіпті оған тән емес дидактикалық функцияларды (жаңа ақпараттарды хабарлау және оқу барысын басқару) беруге тырысады, ал ол үшін әйтеуір бір жолмен оқу үрдісін алгоритмдеу керек және оқу барысының әр түрлі сценарилерін қарастыру керек. Осы туралы бірқатар қарсы пікірлер айтуға болады:
біріншіден, оқушылардың көбі жаңа ақпаратты мұғалімнің баяндау және түсіндіру жолымен қабылдағанды жөн көреді;
екіншіден, берілген ақпаратты меңгеру кезінде пайда болуы мүмкін барлық жеке жағдайларды болжау және бағдарламалық жүйенің оларға реакциясын ңарастыру мүмкін емес;
үшіншіден, оқу тактикасын машина анықтайтын жағдай, ал адам оған бағынышты жағдай ең өрескел педагогикалық және психологиялық қате болып табылады.
Сонымен, егер жоғарыда айтылған оқу үрдісіндегі рольдерде бөлу сүлбесін қабылдасақ, онда жаңа ақпаратты оқушыларға беруге бағытталған бағдарламаның мұғалімге керегі жоқ екенін мақұлдаған орынды. ....

Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне қадам басуда.
Оқу жоспары мен бағдарламаларда анықталған мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес білі мазмұны, оның басым бағыттары мен оқыту мүмкіндіктеріне сай оқыту мұғалімнен жоғары кәсіби дайындықты, шығармашылық ізденісті талап етеді.
Ұлы данышпан Аристотель кез келген әрекеттің жемісі ек ішартқа байланысты екендігін дәлелдеген.
- соңғы мақсаттың (нәтиже) дұрыс қойылуы;
- сол мақсатқа жету үшін мәтіндер мен құралдарды дұрыс пайдалану.
Оқушының жеке басын жан-жақты дамыту іс әрекет пен оқыту үрдісінде ғана іске асады. Жалпыға мәлім баланың жекеи басын дамыту барлық әлеуметтік әрекеттердің (ойын, оқу, еңбек, танымдық коммуникативтік) үйлесуі арқылы болады. Сондай-ақ жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының негізгі бағыттарында жеткіншек ұрпаққа ғылымның мнегізгі негіздерінен терең де тиянақты білім беру керектігіне баса назар аударылды. Сондықтан бүгінгі таңдағы «оқушыларды кітаппен және басқа білім көздерімен жұмыс істеуге белсендірек тартуға, олардың өз бетінше ойлау қабілетін қалыптастыруына көмектесуге тиіс.»....

КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Білім беру жүйесіне елеулі өзгерістер енгізіліп жатқан қазіргі оқушының жеке басын дамытуға, оны ізгілікке баулып, шығармашылық ойын жинақтай білуіне, оларды халықтың көркем өнер мәдениетіне тарта отырып, эстетикалық тәрбие беруге баса назыр аударылып отыр.
Тәрбиенің қай саласы болса да негізінен балаларға, жасөспірімдерге арналады. Ал оларды әсемдікті сезініп, түсінуге, қадірлей білуге баулу эстетикалық тәрбиені жүргізу арқылы іске асырылады. Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының негізгі бағыттарындамынадай нұсқау бар: «Аса маңызды міндет – оқушыларға көркемдік білім беру мен эстетикалық тәрбиені айтарлықтай жақсарту, әсемдік сезімін дамыту, кінаратсыз көркемдік талғам, өнер шығармаларын, туған табиғаттың сұлулығы мен байлығын дұрыс түсініп, бағалай білу қасиетін қалыптастыру қажет.Осы мақсатта әрбір оқу пәнінің, әсіресе зор танымдық және тәрбиелік күші бар әдебиеттің, музыканың, бейнелеу өнерінің эстетикалық мүмкіндіктері пайдаланылсын».
Бастауыш мектепте болашақ азаматтың эстетикалық мәдениетінің негіздері қаланады. Олай болса, халқымыздың өнерін, өнермен келген сұлулығын, талғам – талабы, әсемдік мұраларын оқушылардың бойына алғашқы күннен бастап сіңіру – бастауыш мектептің абыройлы міндеті.Жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде мектептің атқаратын ролі зор.....

КІРІСПЕ
Тіл – тілдің қай –қайсысының болса да өзара бір-бірімен байланысты екі жағы болады. Оның бірі-тілдің сөздік жағы, екіншісі-тілдің грамматикалық жағы. Тілдің осы екі жағының бірлігінен барып біртұтас тіл құралады да, айтылатын ой түсінікті болып, тіл ғылымының бұл екі саласы да: лексикология да, грамматика да- өздерінің тексеру негізі етіп сөзді алады, демек, тексеруді сөзден бастайды.
А.Ысқақов сөзге мынадай анықтама береді: Сөз дегеніміз қыры-сыры мол күрделі тілдік категория».
Әдетте, тілі жаңа ғана шығып келе жатқан сәби де тіл үйренуді жеке –жеке сөзден бастайды: екі адам арасындағы қатынас та сөзден басталады. Бұл айтылған№дардан да, қазақтың «Сөз сөзден туады, сөйлемесе, неден туады» дейтін мәтелінен көреміз. Тілдің таяншы сөз екенін осыдан білеміз.
Сөздің өзі идеяға айналған саналы зат. Сөз – адам баласының барлық қоғамдық тіршілігінің сәулесі, көрінісі, дерегі. (Г. Лафарг) Сөзді қолға ұстап, көзбен көруге келмегенімен, сезім мүшеміз құлақ арқылы естіп, ақыл-ой арқылы түйіп, керегімізге таратамыз. Сөз тек мағына жағынан емес, құраы жағынан да аса күрделі категория. Сөз
Қолданғанда әр алуан тұлғалық өзгеріске ұшырап, түрленіп отырады. Ондай өзгеріс, әрине, ең алдымен сөздің морфологиялық құрамында болып отырады. Осы ғалымның айтуынша :Сөздің сыртқы дыбыстық шашылымына соқпвйынша, онымен байланыстырмайынша жалпы сөз тұлғасын талдау мүмкін емес. Өйткені сөзді бөлшекке бөлі, саралағанда, біріншіден, бөлшектің мағынасын, екіншіден, бөлшекиің сыртқы формасын анықтау мақсаттары көзделеді. ....

Кіріспе
Тілді оның ішінде оқушылардың ана тілін оқыту барысында балалардың сөйлеу дағдысын дамытуға көп көңіл бөлу керек пе, болмаса қалай дұрыс сөйлеу қажеттігі туралы ғылыми ұғымдарды немесе грамматиканы меңгертуге көп назар аудару қажет пе деген мәселенің айналасындағы бір-біріне кереғар пікірлер бұрынғы кеңес мектебінің 70 жылдан астам тарихынан өн бойында үнемі жалғасып келеді. Мәселен, 20-жылдары «грамматиканы арнайы оқытудың қажеті жоқ, оны сөйлеу барысында оқушылардың өздері-ақ үйренеді» деген көзқарас үстем болса, 30-жылдардың бас кезінен бастап мектептерде оқушыларға сөйлеу, жазу дағдыларын үйрету тілдің лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік жүйелерін меңгертумен қатар жүргізіле бастады.
Ал 50-жылдары оқушылардың сөйлеу және жазу дағдыларындағы олқылықтар сөздердің лексикалық мағыналарын үйретуге аз көңіл бөлінгендігінен деп табылды. Осы жағдай 60-жылдары бастауыш мектептерде берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңарту жұмысын іске асыруға алып келді.
60-жылдары бастауыш мектеп бағдарламасына, оның ішінде тіл пәнін оқытуға байланысты жүзеге асырылған өзгерістердің мәні неде еді? Бастауыш мектептерде тілді оқыту барысы мынадай мәселелерді қамтиды:
а) оқуға үйрету;....

І. Кіріспе бөлім
Тілді оның ішінде оқушылардың ана тілін оқыту барысында балалардың сөйлеу дағдысын дамытуға көп көңіл бөлу керек пе, болмаса қалай дұрыс сөйлеу қажеттігі туралы ғылыми ұғымдарды немесе грамматиканы меңгертуге көп назар аудару қажет пе деген мәселенің айналасындағы бір-біріне кереғар пікірлер бұрынғы кеңес мектебінің 70 жылдан астам тарихынан өн бойында үнемі жалғасып келеді. Мәселен, 20-жылдары «грамматиканы арнайы оқытудың қажеті жоқ, оны сөйлеу барысында оқушылардың өздері-ақ үйренеді» деген көзқарас үстем болса, 30-жылдардың бас кезінен бастап мектептерде оқушыларға сөйлеу, жазу дағдыларын үйрету тілдің лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік жүйелерін меңгертумен қатар жүргізіле бастады.
Ал 50-жылдары оқушылардың сөйлеу және жазу дағдыларындағы олқылықтар сөздердің лексикалық мағыналарын үйретуге аз көңіл бөлінгендігінен деп табылды. Осы жағдай 60-жылдары бастауыш мектептерде берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңарту жұмысын іске асыруға алып келді. ....