Элементар бөлшектер. Физика, 9 сынып, презентация.

Элементар

бөлшектер

Оқу мақсаты:

Мына сұрақтарға жауап беріңіздер

1) Қоршаған әлем неден құралған?

2) Денелер неден құралған?

3) Заттағы ең ұсақ бөлшек не?

4) Молекулалар неден тұрады?

5) Атом сөзі аудармада «бөлінбейтін» деген мағынаны береді, сонымен келісесіз бе?

6) Атомның құрылысы туралы не білеміз?

7) Қандай элементар бөлшектер сізге таныс?

Элементар бөлшектердің сипаттамасы

Сұрақтар:

Басқа элементар бөлшектер бар ма?

Олардың қасиеттері қандай?

Элементар бөлшектерге тән қасиет?

Элементар бөлшектер саны қанша болуы мүмкін?

Жаңалары ашылады деп ойлайсыз ба?

Бірінші этап

Екінші этап

Үшінші этап

Даму этаптары

Бірінші этап

1989

Электронның ашылуы

(Дж. Томсон)

1919

протонның ашылуы

(Э.Резерфорд)

1928

Поль Дирак позитронның бар екенін болжап айтты

1930

Паули нейтринаның бар екенін болжады

1932

Нейтронның ашылуы

(Дж.Чедвиг)

1932 жылы Андерсен позитронның бар екенін тапты

Электронның ашылуы

Протонның ашылуы

ПРОТОН-НЕЙТРОНДЫ МОДЕЛІ

Поль Дирак антибөлшектердің бар екенін болжады

«Әр бөлшектің антибөлшегі болуы керек»

Бөлшектер тек жұптардан туып, жоғалып кетуі мүмкін.

  «Бөлшек-антибөлшек».

Элемент бөлшектер өзара алмасады, сонымен қатар энергияның сақталу заңы орындалады.

Элементар бөлшектер деп бір-бірімен соқтығыс кезінде бөлінбей, өзара айналуларға ұшырайтын бөлшектерді айтамыз.

электрон - позитрон

Позитронның ашылуы е+ 

Американдық физик К.Д. 1932 жылы Андерсон бірінші антибөлшек, позитронды анықтады, оның 1928 жылы П. Дирак теориялық тұрғыда болжаған болатын.

Позитрон жоғары энергиясы бар гамма-квантынан қалыптасады:

γ → е - + е+ 

(электрон – позитронды жұп).

Аннигиляция

Позитронның ашылуымен зат пен өріс арасындағы бөліну құлдырады. Өріс затқа және зат өріске айнала алады.

Аннигиляция реакциясы:

  e - + e + → γ + γ

Қазіргі уақытта әрбір бөлшектердің антибөлшегі бар екенін анықтады. Ғалымдардың «қарапайым» бөлшектер туралы идеясы антибөлшек табылған кезде өзгерді.

Бөлшектің антибөлшекпен соқтығысуы кезінде, аннигиляция жүреді - бөлшектердің сәулеге айналуы.

Екінші этап

1935

Фотонның ашылуы

(Хидеки Юкава)

1937

Мюонның ашылуы

(Андерсен

Недермейер)

1947

π - мезонның ашылуы

(Сесил Фрэнк Пауэлл)

1952

Энрико Ферми

Δ(1236) резонансын ашты

Дональд Глезер

К – мезон,

Λ – гиперондарды ашты

1962

Мюондық нейтринаның ашылуы

(Беркли университеты,

300 МэВ-тық синхротрон)

1935 г. мезонның ашылуы

Хидэки Юкава күшті өзара әрекеттесуші ретінде қызмет ететін бөлшектердің бар екенін болжады, яғни ядродағы нуклондарды ұстайтын күштер. Электронның магнит өрісі электромагниттік өріс (өзара әрекеттесу) ретінде қызмет етсе, Юкава бөлшектерін күшті (ядролық) өзара әрекеттесу өрісі кванты ретінде қарастыруға болады.

Юкава бұл жаңа бөлшектердің электронның массасы мен протон арасында массалық аралықта болуы керек деп болжады. Сондықтан ол «аралық» деген мағынаны қолданып,оны мезон деп атады.

Үшінші этап

1955

Беркли синхротроны,

США, 7 ГэВ

ускорительно-накопительном комплексе (УНК), Серпухова, Ресей

Іске асырылмаған жоба, 3000 ГэВ

SSC-іске асырылмаған жоба, США,

2000 ГэВ

1983

SppS-протон-антипротонды үдеткіш коллайдер,

300 ГэВ

TEVATRON-pp коллайдер,

1000 ГэВ

Ферми атындағы ҒИ лабораториясы,

АҚШ

2008

ҮАК

SppS (Церн)

Женева,

Швейцария

7000 ГэВ

Серпухов бөлшектердің үдеткіші, КСРО

1969 жыл

Антигелий ядролары алынған

ЦЕРН, Женева, Швейцария

1995 год

Антисутек атомы синтезделген

ҮАК - Үлкен Адронды Коллайдер

2008 жылы Швейцария мен Францияда орналасқан Үлкен адрондық коллайдер іске қосылды. Оның өлшемі үлкен: сақина диаметрінің ұзындығы 27 км. ҮАК –дың құрылысына 8 миллиард доллар және 20 жыл жұмсалды. Мыңдаған детекторлардың ақпаратын жазу үшін планетада ең үлкен файлдық қоймаларының бірі жасалды. ҮАК өте күрделі эксперименттер жүргізуге мүмкіндік береді.

ҮАК құрылысы

Ядеролық

Электромагниттік

Әлсіз

Гравитациялық

Негізгі фундаменталды әсерлесулер

Ядролық

Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер ядролық күштер деп аталады.

Сутегі изотоптары

Уран изотоптары

Электромагниттік

Электромагниттік өзара әсерлесу – электрЭлектр зарядыЗаряд не магниттік моменті бар бөлшектер арасындағы электрмагниттік өріс арқылы берілетін өзара әсерӘсер.

Нейтрино, антинейтрино, фотонды қоспағанда, барлық қарапайым бөлшектерге тән әрекеттесу. Әрекеттесу фотондар арқылы жүзеге асады. Зарядты тасымалдаушы – фотон. Оның әсер радиусы шексіз. Интенсивтігі күшті әсермен салыстырғанда – 1/137-дей.

Әлсіз

Гравитациялық

Гравитациялық әсерлесу – екі дененің арасындағы әсерлесу. Интенсивтілігі жағынан ең әлсіз өзара әсерлесу болып табылады. Бірақ оған материя түгелдей бағынады – міне осы, Ньютонның бүкіләлемдік тартылыс заңынан көрініс табады. Оның әсер радиусы шексіз.

Әсерлесу түрлері

Тест

Аталған сәулелердің қайсысы магнит өрісіннен өткенде ауытқымайды?

Альфа бөлшегі;

Протондар ағыны;

Бета бөлшегі;

Гамма сәулесі.

2. Атомның құрылымы туралы қандай идеялар дұрыс? Атомның басым бөлігі … шоғырланған,

Ядрода, электрондардың заряды оң;

Ядрода, ядролық заряд теріс;

Электрондарда, электрондардың заряды теріс;

Ядрода, электрон заряды теріс.

Ядро құрамы…

Нейтрондар мен электрондар;

Протондар мен нейтрондар;

Протондар мен электрондар;

Нейтрондар.

4. Нейтрино қандай ядролық процесстерде пайда болады?

Альфа ыдырауы кезінде;

Бета ыдырауы кезінде;

Гамма-кванттардың сәулеленуі кезінде;

Кез келген ядролық өзгерістерде;

Электрон мен позитронды жойғанда:

Энергия радиациямен шығарылады;

Жаңа электрон-позитрон жұбы пайда болады;

Энергия сіңіріледі;

Атом қозқоздырылған күйге шығады

Сұрақ:

1

2

3

4

5

Жауап:

D

D

B

B

A