Табиғи қышқылдар және сілтілер. Индикаторлар. Лабораториялық жұмыс №6 «Қышқылдық және сілтілік ерітінділердің ортасын зерттеу. Химия, 7 сынып, қосымша материал.

 Дені сау ересек адамның асқазан сөлі 0,4–0,5% тұз қышқылынан тұрады. Бұл қышқылдың нормальды мөлшері. Ол ас қорыту жүйесінің аурулары әсерінен өзгереді. Ауытқу тексеруге тест көмектеседі. Бірақ қышқылдық деңгейін неғұрлым дәл өлшеу үшін арнайы зерттеу РН-метрге тапсыру қажет.

ТЕСТ: СІЗДЕ ҚЫШҚЫЛДЫЛЫҚТЫҢ ҚАНДАЙ МӨЛШЕРІ?

1. Асқазанда қалыпты түрде ауру мазалайды ма?2. Тамақтанғанна кейін асқазанда ауырсыну бола ма?3. Қыжылға шағымданасызба4. Кейде қышқыл дәмінен кейін кекіресіз бе?5. Іш қатуымен ауырмайсыз ба?6. Сіз 40 жастасыз ба?

Көпшілігіне "йа" деп жауа бердіңіз бе? Онда сіздің асқазан сөліңізде қышқыл жоғары.

1. Ауыздан жағымсыз дәс сезіледі ме?2. Төменгі тәбет бар ма?3. Таңертең құсқыңыз келе ме?4. Кекіргенде шағымданбайсыз ба?5. Асқазан бүрілі бола ма?6. Азық-түлік іштің бір жағынан екінші жағына қайта өтуі байқалады?7. Іш қатуы немесе диареямен ауры бола ма?

Көпшілігіне "йа" деп жауа бердіңіз бе? Онда сіздің асқазан сөліңізде қышқыл жетіспейді. Шамамен анық диагноз – A типті гастрит (секреторлық жеткіліксіздігі бар созылмалы гастрит). Бұған кінәлі гендер және салауатты өмір салтын ұстанбау, дұрыс тамақтанбау.

ДӘРІГЕРЛЕРДІҢ ЖАЗҒАНДАРЫ

Сіздер қалай ойлайсыздар бүгін сіздермен не туралы сөйлесеміз? (индикаторлар туралы)

17 ғасырда ағылшын физигі және химигі Роберт Бойль ең алғаш индикаторды ашты.

Индикатор деген – қышқылдар мен сілтілерде түсін өзгертетін зат. Химияның ерте кезеңдерінде лакмус секілді өсімдік түстері (қынаның бір түрінен жасалады) индикатор ретінде қолданылған. Лакмус қышқылдарда қызыл, ал сілтілерде көк түсті. Қызыл орамжапырақ та жақсы индикатор бола алады, бірақ өсімдік түстерінің бір кемшілігі, олар ауа мен Күннің әсерінен бұзылуы мүмкін. Кейіннен фенолфталеин мен метилоранж секілді күштірек жасанды индикаторлар ойлап табылды.

pH (лат. pondus Hydrogenii – сутек күші) – ерітіндідегі бос сутек иондарының мөлшерін көрсететін сутектік көрсеткіш. Сонымен қатар pH  мәні ерітіндінің қышқыдылығын немесе сілтілігін көрсетеді.

Әмбебап индикатор – бояғыштардың қоспасы, ол әртүрлі түстер қатарын көрсетіп, күшті қышқылдық ерітінділерді әлсіз қышқылдық ерітінділерден немесе күшті сілтілік ерітінділерді әлсіз сілтілік ерітінділерден айыруға көмектеседі. рН шкаласы әдетте 1 мен 14 арасында болады, алайда рН деңгейі бұл шектен асып кетуі де мүмкін. рН сутек иондарының концентрациясын көрсетеді: төмен рН деңгейі сутек иондарының концентрациясы көп, ал жоғары рН деңгейі сутек иондарының концентрациясы аз дегенді білдіреді. рН мәні 7,00-ден төмен кез-келген ерітінді қышқылдық, ал рН мәні 7,00-ден артық ерітінді сілтілік болады, ал рН мәні тура 7,00-ге болса, ерітінді бейтарап болады (мысалы, таза су).

Тақырып танымал қышқылдық негіщдік индикаторлар жөнінде болып жатыр: лакмус, фенолфталеин және метилоранж.

Лакмус (нидер. lakmoss ) — қыналардың кейбір түрлерінен алынатын бояғыш зат. Құрамы күрделі және толық анықталмаған. Лакмустың бояғыш құраушысы — азолитмин (индофенол) C7H7NO4, әлсіз қышқыл. Тұздары көгілдір түсті. Ол қышқылдық ортада қызыл, сілтілік ортада көк түске өзгереді, ал бейтарап ортада өзгеріске түспейді. Сондықтан Лакмус реакциялық ортаны анықтайтын индикатор ретінде қолданылады. Лакмусты алу үшін өсімдікті ұсақтап оны поташтың немесе аммиактың сулы ерітіндісінде ашытады, қоспа біртіндеп қара-көк түске өзгереді, содан соң оған бор немесе гипс қосады, алынған массаны кішкене кубиктер түріне келтіріп оны ауада кептіреді. Ал практикада Лакмустың сулы ерітіндісін қолданады, негізінен реактив қағазы түрінде көп пайдаланылады.Құныс - омыртқанын сагитталды (жебелес) жазықтықта артқа қарай шығыңкы болып майысуы.^[1]

Фенолфталеина және метил қызғылт сары - химиялық синтез жолымен тек қана лабраторияда алынады. 0.1% су ерітіндісі қышқыл-негіздік индикатор ретінде аналитикалық химия қолданылады.

1871 жылы неміи химигі Адольф фон Байер фенолфталейнді ең алғаш синтездеді.

Әмбебап индикатор - қазіргі уақытта, химиктер әр түрлі индикаторлар қоспасына малынғанқағаз индикатор пайдаланылады.

Қорытындылау. Бүгін біз биологиялық және химиялық индикаторлармен таныстық, олардың қасиеттері әртүрлі орталарда түсін өзгертеді. Біз қызылша және қызыл қырыққабат сіріндісі, шай - биологиялық индикаторлар екені анықталды, бірақ химиктер химиялық - метил қызғылт, фенолфталеина, лакмус индикаторларын қолданылады.