Қартаю. Қартаю жайлы теориялар. Биология, 10 сынып, презентация.

12 жас

Қартаю құбылысы 5 жаста басталған

Қытай, қартаю құбылысы 10 жасында басталған

Қазақстан, қартаю құбылысы 9 жасында басталған

ҚАРТАЮ ПРОЦЕСІ ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛАР

Оқу мақсаты:

10.2.2.3 қартаю процесін түсіндіру

Бағалау критерийлері:

Әртүрлі тірі ағзалардың өмір сүру ұзақтығын білу, түсіну және салыстыра алу;

Қартаю моделіне жататын теорияларды зерттеу және салыстыру.

Қартаю процесінің басталуын, факторларын талдап, ғылыми теорияларға баға бере алу.

https://www.youtube.com/watch?v=wwz7Wtw2M0Y.

Терминология

English

Aging

Life span

Biological law

Immature

Mature/prime

Senescent

Kazakh

Қартаю

Өмір сүру ұзақтығы

Биологиялық заңдылық

Жетілмеген

Жетілген

Қарт

Қартаю дегеніміз не?

*Күн сайын жер ғаламшарында 100 мың адам қартаю салдарынан көз жұмады.

*Қартаю процесі түрлі емделмейтін аурулар туғызады, әлі күнге дейін олармен күресу жолдары табылған жоқ.

*Қарттық адамдарға ауру мен қиындықтар әкеледі.

*Қарттық адамдарға өмірлік жұмыстарын аяқтауға мүмкіндік бермейді.

*Қарттық жалғыздық пен қажетсіз сезіну сезімін туғызыды.

*Қарттық үмітсіздікке әкеліп, өлімге бір қадам жақындатады.

Қалай, не үшін қартаямыз?

Қартаюды тежеуге, тоқтатуға болама?

ҚАРТАЮ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

https://www.youtube.com/watch?v=GoJsr4IwCm4

Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс болып саналады.

Қартаю — онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық, қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын құбылыс.

Герантология қартаю құбылысының негізгі зандылықтарын молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас ағза деңгейіңде анықтайды, оның даму ерекшіліктерін, емдеу және аурудың алдын алу проблемаларын зерттейді.

Қартаю үдерісінде ағзалар 3 негізгі кезеңді өтуі тиіс:

1. Жетілмеген;

2. Жетілген/ кемелденген;

3. Қартаю.

Туғаннан бастап организмнің табиғи өліміне дейінгі кезең оның өмір сүру мерзімі деп аталады.

Түрлі түрлерде түрлі өмірлік кемшіліктер бар. Организмнің өмір сүру ұзақтығы бірнеше минуттан бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін.

Rabbits – Average Lifespan: 5 Years

Hamsters – Average Lifespan: 4 Years

Mice – Average Lifespan: 3 Years

Mayflies – Maximum Lifespan: 24 HOURS!

ҚЫСҚА ӨМІР СҮРЕТІНДЕР ЖАНУАРЛАР

http://www.itsnature.org/what-on-earth/top-10-short-lived-creatures/

Mosquito Fish – Average Lifespan: 2 Years

Labord’s Chameleon – Average Lifespan: 1 Year

Dragonflies – Average Lifespan: 4 Months

Bees – Average Lifespan: 4/5 Weeks

Drone Ants – Average Lifespan: 2 Weeks

Gastrotrichs – Average Lifespan: 3 Days

ҚЫСҚА ӨМІР СҮРЕТІНДЕР ЖАНУАРЛАР

http://www.itsnature.org/what-on-earth/top-10-short-lived-creatures/

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ҰЙЫМЫНЫҢ ТІЗІМІ

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ҰЙЫМЫНЫҢ ТІЗІМІ

(G) ӘРТҮРЛІ АҒЗАЛАРДЫҢ ӨМІР СҮРУ ҰЗАҚТЫҒЫН ЗЕРТТЕУ.

(W) Жоғарыда келтірілген зерттеуді пайдалана отырып, түрлі ағзалар, соның ішінде адамдар үшін өмір сүру ұзақтығы тізбегін құру.

(G) (f) Ұсынылған ағзалардың біреуін таңдап, оның өмір циклын егжей-тегжейлі қарастырыңыз.

Ұзақ өмір сүретіндер: маржан, губка, кои тұқы балығы, гренландия киті, тұщы су інжу мидиялар және алып тасбақалар.

Қысқа өмір сүретін ағзаларға: шыбын және поденок отрядына жататын шегіртке.

1-топ: Адам;

2-топ: Гренландия киті;

3 топ: Шыбын және (поденок) бір күндік (бір-екі күн тіршілік ететін көбе­лек).

Бағалау критерилері:

- Зерттеудің нәтижесі қысқаша таныстырылым ретінде көрсетіледі.

- Қартаю кезеңдері туралы идеяларды қосыңыз (жетілмеген, жетілген, қартаю және т.б.).

(P) Жұпта талқылау

Сізге және Қазақстанға ұлт ретінде қартаю туралы білу не үшін маңызды?

Неліктен қартаю биологиялық заң ретінде сипатталады?

Альцгеймер ауруы мен прогрияны (Хатчинсон-Гилфорд) қартаюдан ажырату.

1-топ: Қарапайым сарқылу (тозу теориясы)

2-топ: Бағдарламаланбаған қартаю (бейімделмейтін немесе пассивті қартаю)

3-топ: Бағдарламаланған қартаю (адаптивті қартаю, белсенді қартаю немесе қасақана қартаю деп те аталады).

Осы теориялардың ішінде мыналарды атап өту керек:

• Питер Мэдауэрдің эволюциялық гипотезасы

• Диффузиялық артықшылықтар

• Топты таңдау

• Байланысты таңдау

• «өзімшіл геннің» теориясы

• Эволюциялық генетикалық көзқарас

• Қартаю гендері

(I) (F) ҚАРТАЮ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМИ ИДЕЯЛАР МЕН ТЕОРИЯЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ.

Бағалау критерилері:

Қартаюдың себептерін анықтау.

Адамның қартаюын зерттеу саласында жаңа ғылыми жаңалықтарды зерттеу.

Әр теорияның кейбір артықшылықтары мен кемшіліктерін қосу.

Нәтижелер сыныпқа ұсынылуы керек.

ҚАРТАЮДЫ ТЕЖЕУДІҢ ЖОЛДАРЫ

Үйге тапсырма:

(І) Қартаюдың ғылымилығы туралы есеп жазу.

Критерийлер:

Тиісті сілтемелер беру;

Неліктен қазіргі кезде ғалымдар арасында консенсус жоқ екенін түсіндіру.