Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік. Биология, 8 сынып, дидактикалық материал.

1-қосымша

Суретте құстың бірнеше түрі көрсетілген.

Құстардан қандай өзгергіштікті байқауға болады? Оның себебі неде?

2-қосымша

Ч. Дарвин өзгергіштік пен тұқым қуалаушылық органикалық дүние дамуының эволюциялық факторы екендігін көптеген мысалдармен дәлелдеді. Мысалы Галапагос аралының өсімдіктері мен жануарларының түр құрамы қатты қызықтырды. Өсімдіктерден күрделігүлділер тұқымдасының түрін жинады. Осы аралда құстардың бірнеше түрі мекен ететінін анықтады. Таушымшықтардың түрін байқады. Галапагос аралдары Оңтүстік Американың батыс жағалауларынан 30 км қашықтықта жатқандықтан құстардың түрлерінің аралдан басқа жерде кездеспейді. Ч.Дарвин Галапагос аралындағы таушымшықтар Оңтүстік америкада көргентаушымшықтарына сәл ұқсағанымен түрлері бір біріне онша ұқсамайтынын байқаған. Ол тұмсықтардың өзгеріске ұшырауы қоректің түріне байланысты деген тұжырымға келді.Шыққан тегі бір болғанмен қоректің түріне байланысты тұмсықтарының өзгеруін мына мысалдан білуге болады. Мысалы, егер тұмсығы жуан болса қатты тұқыммен, жіңішке болса жеміс жидектермен, біз тәрізді үшкірболса жәндіктермен және гүл шірнесімен қоректенетіндіктен өзгерген. Осылардың ішінен тоқылдақ сияқты ағаш қабығынан жәндіктерді шығарып алу үшін кактустың тікенімен шоқып алатын ағаш таушымшығы туысының (Camarhynchus) 6 түрі кездескен. Жер қунақтар (Geospiza) туысының – 6 түрі. Бұл ұзын жіңішке тұмсықты құстар, жеміс жидектермен, жәндіктермен және гүл шірнесімен қоректенді.

Мұндай өзгерістерден және бастапқы түрлерден алшақтаудың (оқшауланудың) жаңа түрлердің дамуына әсері ететінін білуге болады. Жаңа бір түрдің пайда болуы эволюцияға негіз болады. Ал жаңа алуан түрлердің пайда болуы мен сақталуы тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарына байланысты. Тұқым қуалаушылық, өзгергіштік және сұрыптау эволюцияның қозғаушы күштері болып табылатын факторлар екенін ағылшын ғалымы Ч.Дарвин анықтады.

3-қосымша

1-тапсырма: Берілген құстар тұмсықтары қандай құралдарға сәйкес келеді және қандай қоректі пайдаланады? Ақпаратты кестеге толтырыңыз.

2-тапсырма.

Әр құстың тұмсығының пішініне сүйене отырып, табиғатта немен қоректенетін қорегінің түрін анықтап көріңіз.

Жауабыңызға дәлелдеме келтіріңіз.

3-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз.

А. Неліктен құс түрлерінің тұмсықтарының пішіндері әртүрлі?

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Б. Егерде құстар тұмсықтарының пішіндері бірдей болатын болса не болар еді?

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

В. Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштің эволюция үшін маңызын сипаттаңыз.

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4- қосымша

Тұқымқуалайтын өзгергіштіктің эволюцияға әкелетініне дәлел болатын мысалдар келтіріңіз.

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................