Тірі ағзаларда тыныс алудың маңызы. Тынысалу-энергия көзі. Биология, 7 сынып, дидактикалық материал.

 1. Өсімдіктегі газалмасу

 Өсімдікте арнайы тынысалу мүшесі жануарлардағыдай емес.Оттегі тамыр,жапырақ,сабақ арқылы енеді.

 - Осы аталған үш мүшенің қайсысы оттегіні басқаларына қарағанда көбірек сіңіреді? (Жапырақ арқылы,дәлірек айтқанда-лептесік арқылы. Жаңбыр кезінде лептесік жабық болады)

  - Жапырақ алақанында күндіз қандай құблыстар жүреді? (Тынысалу (оттегі мен көмірқышқыл газының алмасуы),және фотосинтез ( оның өнімі оттегі болып табылады.)

 - Түнде жапырақ тақтасында қандай құбылыс жүреді? (тек тынысалу.)

 - Неге жылыжайларда көмірқышқыл газын жасанды түрде ,ал жарықтандыру электр лампасы арқылы жүреді? (Фотосинтез құбылысын тездету үшін (жарық пен СО2 газын мөлшерге жеткізу үшін және өсімдіктің белсенд өсуі үшін

 2. Жорғалаушылар,құстар және сүтқоректілердегі газалмасу

 - Жорғалаушылар,құстар және сүтқоректілердегі тынысалу мүшесі не деп аталады?(Өкпе.)

 - Өкпені ауамен толтыру қалай аталады? Біз жасаймыз... (Демалу.)

 Өкпеден қан оттегіні керекті жасушаларға алып кетеді. Оған қоса сол жасушалардағы көмірқышқыл газын қабылдап алып, өкпеге қайтарады. Сондықтан әр жануар үшін қылтамырлардың маңызы үлкен.

  - Өкпеден ауаны шығару қалай аталады? Біз жасаймыз... (Тыныс шығару.)

 3. Балықтың тынысалуы

 Балықтар суда еріген оттегімен тыныс алады. Суда еріген оттегі мөлшері ауадағымен салыстырғанда аздау болады.

 - Как называется специальный орган дыхания у рыБалықтардың арнайы тынысалу мүшесі не деп аталады? (Желбезек.)

 Балықтар суды үнемі бір бағытта қозғап оны кері бағытта қозғау арқылы суда еріген оттегіні желбезекке бағыттайды. Балықтар ауаға шықса өледі.

 4. Бунақденелілердің тынысалуы

 - Бунақденелілердің арнайы тынысалу мүшесі не деп аталады? (Трахея.)

 - Бунақденелілердің құрсақ бөлігіндегі оттегіні трахеяға бағыттайтын мүше аһқалай аталады? (Дыхальца.)

 5. Біржасушалы жануарлардың тынысалу ерекшеліктері

 Біржасушалы жануарлар суда еріген оттегімен тыныса алады немесе диффузия үрдісін пайдаланады

 - 5-ші сыныптағы Жаратылыстану ғылымынан еске түсірейік.

 Диффузия дегеніміз не? (Диффузия – бұл бір молекула түрінің келесі молекулалар түрінің қозғалысы есебінен біркелкі таралуы.)

 Это означает, что на границе оболочки клетки и окружающей среды (воды или воздуха) происходит диффузия молекул кислорода в цитоплазму клетки живого организма.

 Бұл жасушаға сыртқы ортадан оттегі енуі үшін диффузия үрдісі іске асады дегенді білдіреді

http://na-uroke.in.ua/5-166.html