Т. Морганның хромосомалық теориясы. Биология, 10 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспарлар бөлімі: Тұқымқуалаушылқ пен өзгергіштік заңдылықтары

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Т. Морганның хромосомалық теориясы. (3 сабақ)

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

10.2.4.3 кроссинговер нәтижесінде белгілердің тұқымқуалау заңдылықтарының бұзылуын түсіндір

Сабақ түрі

Классикалық

Сабақ мақсаттары

Оқушылар:

- хромосома теориясының негізгі ұғымдарын зерттейді

- тұқымқуалаушылық заңдылықтарының бұзылуын талдайды

-есептер шығарады

Бағалау критерийлері

Оқушылар:

- Т.Морганның хромосомалық теориясының негізгі принциптерін біліп, түсіну

- тұқымқуалаушылық заңдылықтарының бұзылу себептерін түсіну және түсіндіру

-тіркесу топтамасына есептер шығара білу

Тілдік мақсаттар

Пәнге тән лексика мен терминология:

Тұқымқуалаушылықтың хромасомалық теориясы, локус, гомологты хромосомалар, ген, тіркесу топтамасы, морганида, кроссинговер, кроссинговер процесі, кроссоверлі/кросоверлі емес, кросовеолі/кросоверлі емес гаметалар....

Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер:

Гендер, бір хромасомада орналасқан, тіркескен деп аталады.

Гендер топтамасы, бір хромасомада орналасқан, тіркесу топтамасы деп аталады.

Гаметаларды қалыптастыру кезінде тіркесі топтамасындағы гендер бірге тұқымқуалайды.

Тіркесу топтарының саны = гаплоидты жасушадағы хромосомалардың санына.....

Тұқымқуалаушылық қағидаларының бұзу себептері болып табылады ….

Құндылықтарды дарыту

Мәңгілік ел» бесінші қадамы, бұл - Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы.Патриоттық сезімді дамыту. Өзіне және бір-біріне деген құрметті, топтық жұмыста ынтымақтастықты қалыптастыру.

Пәнаралық байланыстар

Әлем тарихы – 20 ғасырдың атақты ғалымдары, ҒТЖ алғышарттары.

АКТ қолдану дағдылары

Білімнің қайталануы мен жинақталуы үшін Интернет-ресурстарды пайдалану, РР құру, брошюралар, флеш-анимация.

Бастапқы білім

Митоз және мейоз (9-10 сынып), моно және дигибритті будандастырудың негіздері (10 сынып), Т. Морганның хромосомалық теориясы. (10 сынып)

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

1 (Ұ) Сәлемдесу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

2 (Жж) ҚБ (өткен сабақ тақырыбы бойынша терминологиялық диктан)

3 (Ж) Өзара бағалау

1 (Т) Топтық жұмыс (мұғалім оқушылардың санына байланысты 2 топқа бөледі) өтілім мәтіні мағыналық бөлімдерге бөлінеді және оның негізінде ментальдық картасын құрайды.

2 (Ұ) Алдын ала критерилер бірлесе талқыланады және тақтада жазылады

3 (Ұ) Топ бойынш ментальды карталары қорғалады (қорғау ашық түрде оқушылрдың алдында жүргізіледі немесе өзара «сыни талқылу» жүзеге асыруға болады, яғни оқушылар қарама-қарсы топтардың жұмысында қателіктерін іздейді және жұмыстрына ескертпелер жасайды).

4 (Ж) Бекіту. Мұғалім оқушыларды өтілім мәтініне байланысты келесі сұрақтарға жауап беруге шақырады.

1 сұрақ. Тіркесіп тұқымқуалау дегеніміз не?

Тіркесіп тұқымқуалау — бұл бір хромосомада орналасқан гендердің бірлесіп тұқымқуалауы (яғни, бір ДНҚ молекуласында). Мысалы, хош иісті бұршақ өсімдігінің гүлдерінің түсін және тозаңның пішінін анықтайтын гендер осылайша орналасқан. Олар тіркесіп тұқымқуалайды, сондықтан будандастыру кезінде екінші ұрпақ гибриттерінің ата-аналық фенотиптері 3: 1 қатынасында ажырайды, ал тәуелсіз тұқымқуалау кезінде дигибридті ұрпақтардың 9: 3: 3: 1 ажырау сипаттамасы көрінбейді.

2 сұрақ. Гендердің тіркесу топтары дегеніміз не?

Тіркесу топтары— Бұл бір хромосомада орналасқан гендердің жиынтығы. Гомологиялық хромосомаларда бірдей гендер болғандықтан, тіркесу топтарының саны хромосомалардың гаплоидті санына тең (23 адамда, 7 бұршақта, 4 дрозофилада).

3 сұрақ. Гендердің тіркесуінің бұзылуының себебі неде?     

Гендер тіркесуінің бұзылуының себебі мейоздық бөлудің I профазасында гомологтық хромосомалардың учаскелерімен алмасуы (кроссинговер) болып табылады. Еске салайық, осы кезеңде жұп хромосомалар конъюгацияланады, яғни бивалент түзеді. Бивалентердің түзілуі хромасомалардың айқасуының арқасында хиазмалар түзілуі мүмкін, бұл өзіне-орай ДНҚ-ның гомологтық аймақтарын алмастыруға мүмкіндік береді. Егер бұл орын алса, тіркесу топтары өздерінің мазмұнын өзгертеді (оларда бірдей гендердің басқа аллеттері пайда болады) және ұрпақтарда ата-анасынан басқа фенотиптері бар ұрпақтар пауда болуы мүмкін.

4. сұрақ. Гомологтық хромосомалар арасында аллель гендерінің алмасуының биологиялық маңызы қандай?

Хромасомалардың айқасуы (басқаша — кроссинговер) генетикалық материалды қайта топтастыруға және тіркесу тобынан гендер аллелінің жаңа комбинациясын қалыптастыруға әкеледі. Бұл жағдайда ұрпақтың әртүрлілігі артады, яғни тұқымқуалаушылық өзгергіштік ұлғаюда, ал оның эволюциялық маңыздылығы өте зор. Шынында да, егер, мысалы, Дрозофилада, дененің түсі мен қанатының ұзындығын анықтайтын гендер бір хромосомада болса, онда қалыпты қанаттары сұр шіркейлердің таза линиясын, қысқа қанаттары қара шіркейлермен шағылыстыратын болсақ, біз ешқашан басқа фенотиптері бар ұрпақтар ала алмаймыз. Хромосомалық айқасудың болуы (біршама пайыздық жағдайларда) қысқа қанатты сұр шіркейлердің және қалыпты қанаттары қара шіркейлердің өмірге келуіне мүмкіндік береді.

5 сұрақ. Тіркесіп тұқымқуалаудың цитологиялық теориясы расталды ма?

Томас Хант Морганның (1866-1945 жж.) Тіркесіп тұқымқуалау туралы теориясы цитологиялық бақылаулармен расталған. Хромосомалар ажыраған кезде толығымен жасушаның әртүрлі полюстарына бөлінетіндігін көрсетті. Демек, бір хромосомада орналасқан гендер мейоз кезінде бір гаметаға түседі, яғни олар тіркесіп тұқымқуалайды.

Рефлексия.

Бірлескен жұмыс нәтижесін өрмекші торы-схема түрінде жасалуы мүмкін.

Сабақта сіз жаңа не білдіңіз?

Есепті шығару үшін бұрынғы білімдеріңіздің (немесе сабақта) қайсысы сізге көмек көрсетті?

Есепті шығару кезінде сізге кім және қалай сабақта көмектестуі?

Бүгінгі сабақта алған білімдеріңіздің қайсысы болашақта сізге қажет болады деп ойлайсыз?

Сабақта өз әрекетіңіздің несін өзгертер едіңіз?

Болашақта осы сабақта қандай өзгерістер жасар едіңіз?

Осы сабақта сізге ең көп не ұнады?

Үй тапсырмасы: Хромосомалық теорияның негізгі ережелерін үйрену, тақырып бойынша 3 "Жіңішке" және 2 "жуан" сұрақты құрастыру.

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Алған білімі мен дағдыларын бағалау сабақтың басында (жазбаша ҚБ), ортасында (ментальдық карталарды құру және қорғау) және соңында (жұптық жұмыс кезінде) оқушылар сұрақтарға жауап беретін болады.

Сабақтың басында және соңында сұрақтар оқушылардың білімін үнемі бағалауға көмектеседі.

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуыСабақ кезінде оқушылардың партада дұрыс отыруын (сымбатын) бақылау.

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқытутуралы да, оқутуралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?