Жүйке жүйесінің типтерін салыстыру: диффузиялы, сатылы, түйнекті, түтік тәрізді. Биология, 7 сынып, дидактикалық материал.

 Жануарлардың жүйке жүйесінің типтері.

 Жүйке жүйесінің құрылысы бойынша төрт негізгі түрі бар: диффузды, сатылы, түйінді (ганглионарлы) және түтікшелі

 Диффузды жүйке жүйесі— ең ежелгі, ішекқуыстылар (гидра, медуза, коралл полипы) үшін тән. Бұл жүйке жасушаларының денесіне біркелкі шашыраған тор тәрізді қосылыс. Мұндай жүйенің қарапайымдылығы оның орталық және шеткі бөліктеріне бөлінбеуінен, ұзын өткізгіш жолдардың болмауынан тұрады. Сеть относительно медленно проводит раздражение от нейрона к нейрону. Желі салыстырмалы түрде нейроннан нейронға баяу тітіркенеді. Ағзаның тітіркенуге реакциялары дәл емес, шашыраңқы сипатқа ие. Алайда диффузды нерв жүйесінің элементтері арасындағы көптеген байланыстар олардың кең өзара алмасуын қамтамасыз етеді және сол арқылы қызмет етудің үлкен сенімділігін қамтамасыз етеді.

 Сатылы жүйке жүйесі – нейрондардың клеткалық денелері және олардың өсінділері орналасқан бойлық нерв талшықтары немесе бытыраңқы жүйесінің қалыптасуымен сипатталады. Нейрондардың басқа өсінділері сақиналы дәнекер ұлпасымен құрайды. Жануардың денесінің алдыңғы бөлігінде бойлық нерв түйіндері бір-бірімен жұтқыншақ жанындағы нерв сақинасымен байланысты. Мысалы, жалпақ және дөңгелек құрттардың, сондай-ақ тікентерілілер және жартылай хордалылардың жүйке жүйесі сәйкес келеді.

 Түйінді жүйке жүйесі – ұлулар, бунақденелілер мен буылтық құрттарға тән. Буылтық құрттар, буынаяқтылар, 

 тікентерілілер және моллюскілерде 

 эволюциялық даму барысында жүйке жүйесінің түйінді түрі пайда болған. Түйіндердегі жүйке талшықтары өзара бір-бірімен ғана байланысып қоймай, тиісті рецепторлар және қызмет атқарушы органдармен (бұлшық ет, бездер) де байланысады.

 Белгілі бір қашықтықтан әсер қабылдау қабілеті дамып, ол сезім органдарымен байланыста болып, ағзаның бас бөлімінде орналасқан жүйке түйіндері үлкейіп, күрделілене түседі. Өсінділері бойынша жүйке орталықтарына импульс түсетін нейрондар орталық (сезімтал) немесе афферентті деп аталады, ал нейрондар, олардың өсінділері бойынша жүйке орталықтарынан импульс атқарушы органдарға (бұлшық етке, темірге) бағытталады, — орталықтан тепкіш (қозғалғыш) немесе эфферентті деп аталады. Бір нейрондан қозуды қабылдайтын және оны басқа жүйке жасушаларына беретін жүйке жасушалары кірістіру, ассоциативті немесе интернейрондар деп аталады. Нейрондардың мамандануы арқасында жүйке импульсі белгілі бір жолдармен жүргізіле бастады, бұл ағзаның реакциясының жылдамдығын, дәлдігін қамтамасыз етті. Дененің жауаптарының сапалы жаңа тәсілі реакция түрі деп аталады.

 Хорды жүйке жүйесі айтарлықтай және күрделі дифференциацияға ұшырады, бірақ жүйке діңдері принципі бойынша ұйымды сақтап қалды. Сонымен қатар, омыртқаларда ганглионарлық принцип бойынша ұйымдастырылған автономды симпатикалық жүйке жүйесі бар.

 Түтікшелі жүйке жүйесі омыртқалы жануарларға тән.

 Жүйенің мұндай түрі жауап реакцияларының барынша дәлдігін, жылдамдығын және локалдығын қамтамасыз етеді. Ол үшін жүйке жасушаларының жоғары деңгейі тән. Орталық жүйке жүйесі түтікше жұлын және бас миы бар. Эволюция процесінде мидың бас бөліктерінің дамуы күшейе түсті, олардың реттеуші рөлі өсті. Жоғарғы омыртқаның бас миында жаңа бөлім дамыды — үлкен жарты шар қабығы. Ол барлық сенсорлық және қозғалыс жүйелерінен ақпаратты жинайды, жоғары талдауды жүзеге асырады және шартты-рефлекторлық қызметтің аппараты, ал адамда — психикалық қызметтің, ойлаудың органы болып табылады.

 Жүйке жүйесін орталықтандырғаны үшін" төлем " оның жоғары осал болуы болып табылады: орталықтардың зақымдануы, әдетте, жалпы организм функцияларының бұзылуына әкеледі.