Транскрипция. Биология, 11 сынып, презентация.

https://www.twig-bilim.kz/kz/film/how-does-dna-make-protein

ДНҚ нәруызды қалай түзеді?

Сабақтың тақырыбы:

Транскрипция

Сабақтың мақсаты:

11.4.1.4 нәруыз биосинтезі үдерісіндегі транскрипция мен трансляцияны сипаттау

Комплементарлы принципке негізделген матрицалық синтез механизмі

Комплементарлы принципке негізделген матрицалық синтез механизмі:

ДНҚ – ның екі еселенуі (репликация)

Транскрипция

Трансляция

ДНҚ –ның биологиялық маңызы

1 -ДНК құрамында ген түрінде тұқым қуалау ақпаратын сақтау.

2- ДНК құрамындағы тұқым қуалау ақпаратын ұрпақтан ұрпаққа беру.

3- ДНК ағзаға қажет нәруызды синтездеуге қажет аминқышқылдар ретін ядродан, цитоплазмаға (рибосомаға) жеткізетін матрица қызметін атқарады.

РНҚ ның құрылымы

Рибонуклеин қышқылдары ДНҚ тәрізді нуклеотидтерден тұратын күрделі молекула, РНҚ ның көлемі кішілеу, молекулалық массасы аздау және бір тізбектен тұрады.

Рибонуклеин қышқылдарының негізгі үш түрі бар:

Ақпараттық (информациялық, матрициалық) (м) и-РНҚ

Тасымалдаушы (транспорттық) т-РНҚ

Рибосомалық р-РНҚ

РНҚ ның нуклеотидтері:

Аденин

Гуанин

Цитозин

Урацил

ТРИПЛЕТ (КОДОН)

6.Әмбебаб Б=С=Ө=Ж

1.Бір аминқышқылы үш нулеотидпен кодталады (үшөрім)

2. Нуклеотид екі үшөрімнің құрамында бола алмайды.

3. Үшөрім тек бір аминқышқылын кодтайды.

4. Әр амин қышқылы бірден көп кодпен белгіленеді.

5.Геннің ішінде тыныс белгілері болмайды (СТОП-КОДОНДАР)

Код триплетті, яғни генетикалық кодтың бірлігі триплет немесе кодон болып табылады. 

Генетикалық код қасиеттері

Код әмбебап-барлық тірі ағзаларда код бірдей (митохондриядан басқа)

Метиониннен басқа барлық аминқышқылдарына бірнеше код сәйкес келеді;

Ашық –м РНК кодоны жеке өздігінен оқылатын бірлік

Әр аминқышқылының өзіне тән триплеті болады

Старт кодон АУГ басталып стоп кодонмен аяқталады

ДНҚ- тұқым қуалаушылық ақпаратты сақтаушы. Матрица

ДНҚ дан нәруыз молекуласы жинақталатын жерге ақпаратты тасымалдайды. Құрамында генетикалық код бар.

Аминқышқылдарын рибосомаға тасымалдайды. Құрамында антикодон болады.

Нәруыз биосинтезі жүретін органоид.

РНК – полимераза аРНК синтездеуге қатысады. Басқа ферменттер нәруыз синтезін катализдейлі.

Нәруыз молекуласының құрылымдық материалдары. ( нәруыз мономері).

Үрдісті энергиямен қамтамасыз етеді.

?

Мәселелі сұрақ

ДНҚ

(А-Г-Ц-Т)

ядрода

НӘРУЫЗ

(аминқ-р)

цитоплазмада

Транскрипция

Транскрипция—ДНК нуклеотидтеріндегі ақпараттың реттілігін РНҚ нуклеотидтерінің реттілігіне көшіру.

А

Т

Г

Г

А

Ц

Г

А

Ц

Т

ДНҚ ның белгілі бір бөлігінде ферменттердің әсерінен гистондар босап, сутектік байланыстар үзіледі, сондықтан ДНҚ-ның шиыршығы тарқатылады. Қос тізбектің біреуі а-РНҚ жасайтын матрица/түпнұсқа болады. ДНҚның бөлігі арнайы ферменттің әсерінен тарқатылып отырады.

матрица

ДНК

РНҚ полимераза ферментінің әсерінен бос жүрген нуклеотидтер комплементарлылық принципі бойынша түпнұсқадан (ДНҚ тізбегі) а-РНҚ түзеді.

А

Т

Г

Г

А

Ц

Г

А

Ц

Т

У

А

Ц

Ц

У

Г

Ц

У

Г

А

а-РНК

ДНҚ мен РНҚның азотты негіздері арасында сутектік байланыс, ал олардың нуклеотидтері арасында күрделі-эфирлі байланыстар түзіледі.

Сутектік байланыс

Күрделі-эфирлі

байланыс

мРНК

а-РНҚ түзілген соң, ДНҚ мен РНҚ арасындағы сутектік байланыстар үзіледі де, жаңадан түзілген а-РНҚ ядроның шұрықтары арқылы цитоплазмаға өтіп, рибосомаларға бекітіледі. ДНҚның тізбектері қайтадан шиыршықталып, гистондармен бірігеді.

ЯДРО

рибосомалар

цитоплазма

Mg2+

Нәруыз биосинтезінің

жалпы тірек сызбасы.