Мутация себептері. Биология, 10 сынып, презентация.

Оқу мақсаты: 10.2.4.5 мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттеу

Тақырып: Мутация себептері

Бағалау критерийі:

Мутагенез себептерін және гендік мутациялардың мәнін түсінеді және біледі.

Хромосомалық және гендік мутациялардың пайда болу механизмін түсіндіре алады.

Оқушылар мутациялардың бес типінің төртеуін дұрыс сипаттаулары қажет.

Мутациялық өзгергіштік

1900 жылы голландиялық ботаник Г.Де-Фриз мутация туралы ұғымды (латынша“mutatio”-өзгеріс) енгізді;

Есекшөп (энотера) өсімдігінің кейбір белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитынын және олардың тұқым қуалайтындығын байқады.

Зерттеулердің негізінде 1901 жылы “Мутациялық теория” деп аталатын еңбегін жариялады.

Топтық жұмыс

1 топ. Дауна синдромы

2 топ. Клайнфельтер синдромы

3 топ. Тернер-Шерешевский синдромы

4 топ. Эдвардс синдромы

5 топ. Патау синдромы

Бағалау критерийі:

Аурудың атауы

Популяция таралу жиілігі

Кариотип суреті

Аурудың белгілері

Аурудың суреті

Мутация

Бұл генетикалық материалдың тұқымқуалау өзгерістері.

Ең ірілері- хромосомалар санын өзгертеді;

Ең ұсақтары- ДНҚ-дағы нуклеотидтердің жүйелілігін өзгертеді.

Эволюциялық даму барысында ағза да қалыптасқан үйлесімділік бұзылады және мынадай мутациялар болады:

Зиянды мутация - тұқымқуалау қасиеттерінінің өзгеруі тіршілік әрекетін нашарлатады.

Бейтарап мутация - тіршілік үдерістерінде өзгеріс болмайды немесе дәл осы орта жағдайларында мәнсіз болады;

Пайдалы мутация - өзгерістен ағзаның қандай да бір қасиетінің жақсаруы байқалады;

Өлтіргіш мутация - ағзаны өлтіріп жібереді.

Мутациялардың себептері мутагендік факторлар немесе мутагендер

Мутация-барлық тірі ағзаларға тән қасиет

Мутагендер

Мутагендірдің маңызы

тірі ағзаларға жаңа сапалар мен қасиеттердің көрініс беруінің жалғыз көзі;

олар табиғи және қолдан сұрыптаулар үшін негізгі материал береді;

пайдалы мутациялар табиғи сұрыптаумен сақталып қалады және орнығады;

Мутация типтері.

Гендік мутация- гендердің молекулалық

Негізгі себептері

ДНҚ молекуласындағы белгілі бір нуклеотидтің түсіп қалуы;

Нуклеотидтертің немесе триплеттің орын алмасуы;

Бір нуклеотидтің дупликациялануы;

Бір нуклеотидтің орнына басқа нуклеотидтің орналасуы.

(А-Г ауыстырылса, бір коденің құрамы өзгереді.нәтижесінде аминқышқылдардың орналасу жүйесі бұзылады,, алмасу әрекеттері, ағзаның биологиялық қасиеті, тіршілік қабілеті нашарлайды.) Гендік мутациялар табиғи сұрыпталу кезінде ағзада жиналып,эволюцияда маңызды қызмет атқарады

Геномдық мутация - ағза жасушаларындағы

Клайнфельтер ауруы- жыныстық хромосомаға бір Х-тың артық қосылуы,ауру адамның хромосомаларының жалпы диплоидті жиынтығы 47, жыныс хромосомалары -ХХУ

Даун ауруы - 21 хромосоманың екеу емес,үшеу болатындығына байланысты.Баланың барлық жасушаларында 46 хромосоманың орнына 47 хромосома болады.

Хромосомалық мутация- хромосомалар құрылымының өзгеруі.

Делеция (жетіспеушілік)

Хромосоманың бір бөлігінің үзіліп,түсіп қалуы;хромосоманың үлкен бөлігінің жетіспеушілігі ағза үшін өте қауіпті.(адамның 21 хромосомасындағы жетіспеушілік ағзада миелоидты лейкемияның ()ақ қандылықты) дамуын тудырады.)

Инверсия

Хромосома бөлігінің 180 градусқа бұрылуына байланысты гендердің орналасу ретінің өзгеруі.(табиғатта дрозофиланың бір түріне жататын екі тегі бар,себебі хромосомаларының инверсия болатындықтан бір-бірімен будандаспауы түр дивергенциясынының бастамасы болып табылады.)

Дупликация(екі еселену,қайталау)

Хромосоманың белгілі бір бөлігінің екі еселенуі немесе генетикалық материалдардың бір бөлігінің еселенуі.

Дупликация нәтижелері:

Гендер балансы бұзылады

Жаңа байланыстар пайда болады.

Жаңа белгілердің дамуы жүзеге асада.

Транслокация (бірінің орнын бірі басу)

Хромослмалардың үзілген бөліктерінің бірінің орнына бірі ауысып келіп отыруы. Транслокация нәтижелерінде:

Гендердің тіркеу топтары

Өзара әрекеттесуі өзгереді

Мейозда хромосомалардың конъюгациялану бейнесі өзгереді

Ағзаның белгілері өзгеріп,жаңа белгілер пайда болады.

Цитоплазмалық мутация- плазмогендердің өзгеруі

Плазмогендер пластидтерде және митохондрияларда болады.Пайда болған цитоплазмалық мутациялар гендік мутациялар сияқты тұрақты болады да, ұрпақтан-ұрпаққа тұқым қуалайды.

Пластидті мутация-эвгленаны ұзақ уақыт қараңғы ортада ұстаса,оның пластидтері жойылады,нәтижесінде эвгленаның мутантты штампы пайда болады.

Митохондриялардың қызметінің және морфологиясының өзгеруі-мысалы ашытқы жасушасындағы “тыныс алу” мутациялары.

Қылқанды және қылқансыз масақтың мутациясы

Рефлексия

Енді мен түсінемін …

Маған түсінуге әлі қиын …

Ешқашан түсінбейтін шығармын …