Сатиралық ертегі: Алса – бермес пен берсе – қоймас

Баяғы өткен заманда Алса–бермес, Берсе–қоймас деген екі қу болыпты. Оның аты айтылу себебі олай деп, бір кісіден алған затын түк бермейді екен, сол үшін оны Алса–бермес қойған. Берсе–қоймас ол біреуге бір зат берсе, алмай қоймайды екен. Сол үшін аты солай болыпты. Екеуінің де дабысы жер жүзіне жайылыпты. Бір күні Бағадат шәрінде Алса–берместі естіп, соған Берсе-қоймас бармақ болып, көз жанарын тартарлық етіп, түрлі алтын сапты кездік соқтырады.
– Барып, үйіне қонғанда, көрсетейін, сұраса, берейін, – деп, соны алып, бірнеше күн жол жүріп, Алса–берместің үйіне іздеп келіп, қонады. Тамақ ішіп-жеп болған соң түрлі кездікті жайып салып, көрсете бастайды. Көріп-көріп, сұрамай қойды. Ертеңіне таң атты. Шай ішіп отырып, әйеліне айтыпты:
– Әй, мен бүгін базарға барып, жөні келсе, бір сиыр сатып әкелейін, – деді.
Сонымен базарға барды, әлгі қонағы да барды. Барып, базардан бір сиырды сатып алатын болды. Сонда он тиыны жетпей қалды. Жан-жағына қараса, түнде үйіне қонған қонағы тұр екен.
– Әй, он тиының бар ма? – деді.
– Бар, бар, – деп, әкеп бере салды. Сонымен сиырды алып, үйіне келді. Кешке тамақты ішейін деп отырғанда Берсе–қоймас:
– Асалаумалейкім, – [деп], кіріп келді.
– Кел, кел, – деп, орын берді.
– Ал, мен жүремін, әлгі алған он тиының бар ма? – деді.
– Ойбай-ай, қазір жоқ еді, – деді.
– О, қиналмаңыз, табылғанда алам, – деп, шығып кетті.
Ертеңгісін шайды алдына ала бергенде:
– Асалаумалейкім, – деп, кіріп келді.
– Кел, кел, жоғары шық, – деді. Шайды ішіп болғанда ол:
– Бұйымыңды айт, – деді.
– О-бой-ау, бұйым – өзің алған он тиының бар ма? – деді.
– О-бай-ай, жоқ еді, – деді.
– О, онша сіз қиналмаңыз, табылған күні алармын, – деді де, кетіп қалды. Түс болды, әйелі шайды әкеле жатып қараса, жүгіріп келеді екен. Оны көріп, әйелі күйеуіне ашуланды.
– Не болды саған, осы бір ай өте он тиын түгел жүз сомның тамағын ішті, – деп.
– Әй, олай болса, мен өтірік өлейін. Сен шашыңды жайып, қара киіп, бетіңді қанатып, жылай бер, – деп, төсекке құлап, серейіп, «өліп» қалды.
– Асалаумалейкім, – деп, үйге кіріп келді. Қатыны жылап отыр.
– Ой, не болды? – деп сұрады.
– Көріп тұрсың ғой, күйеуім дүниеден кеткенін...
– О, олай болса, өзім-ақ тазалап, жуайын да, – деп, киімін шешіп, бір шәугім суды өзі от жағып, қайнатып әкелді де, шешіндіріп, «бесмылда, оң жақ иығынан бастайын», – деп, қайнаған суды құйып жібергенде, тыржың ете қалды. Сонда ақырын:
– Әй, он тиын бар ма? – деп, құлағына сыбыр ете қалды.
Тағы құйса, тағы да тыржың ете қалды.
– Әй, он тиын бар ма? – деп, сыбыр етті құлағына. Жуып та болды. Несін айтасың, бар денесі күйіп те болды. Ақ шүберекке орап, ел жинап, ауылдан молаға көтеріп те барды. Апарып, ақымға қояйын деп көтеріп қойып жатып:
– Әй, – деді құлағына, – ал, жан керек пе, саған он тиын керек пе? Он тиынды бересің бе, жоқ па? Бермесең, ал енді көмеміз. Өлсең де өлдің, өлмесең де өлдің, – деді.
– Әй, ағатай, өлгенше жақсылық еткеніңді ұмытпайын. Мені көмбе, – деді.
– Қатын келсін, он тиыныңды берейін, – деді.
Онан соң көрден шығып:
– Ал, сіздер қайта беріңіздер, көмуін өзім-ақ көмем, – деді. Ел қайтып кетті.
Қатыны келді, сонда он тиынды алды:
– Қош, аман сау бол, – деп, Берсе-қоймас қайтты.
Осы хабар елге жайылып, елден алған қарызын түгелдей қайырып беріпті дейді. Сонан бастап Береген атқа ие болды.